«Κράτος και Έθνος». Τι είναι το Κράτος και τι το Έθνος; Είναι ένα προκαταρκτικό ζήτημα από την ορθή τοποθέτηση του οποίου εξαρτάται η λύση των περαιτέρω προβλημάτων τα οποία θα σας αναπτύξω. Πολλοί συγχέουν την έννοια Κράτος και Έθνος και πιστεύουν ή υπολαμβάνουν ότι δυνάμεθα να χρησιμοποιούμε τον όρο Κράτος ως ισοδύναμο με τον όρο Έθνος. Εν τούτοις υπάρχουν γενικές διαφορές, οι οποίες χωρίζουν τις έννοιες Κράτος και Έθνος.
Θα αρχίσουμε πρώτα από την ανάπτυξη της έννοιας του Κράτους. Γνωρίζουμε όλοι ότι το Κράτος είναι ένα φαινόμενο κοινωνικό. Το Κράτος αναπτύσσεται μέσα στην Κοινωνία και προϋποθέτει την Κοινωνία. Πρώτα απ’ όλα λοιπόν το Κράτος είναι φαινόμενο κοινωνικό. Γιατί; Διότι άνευ ενός λαού, άνευ μίας Κοινωνίας επί της οποίας επιβάλλεται η Πολιτειακή βούληση, Κράτος δεν νοείται.
Έπειτα το Κράτος, για να κατορθώσει να επιβάλει την βούλησή του, χρησιμοποιεί έναν οργανισμό, ένα σύνολο οργάνων, πολιτικών και στρατιωτικών, τα οποία βρίσκονται σε ιεραρχική σχέση μεταξύ τους και καταλήγουν στην ύψιστη κορυφή, από την οποία εκπορεύεται η πολιτειακή βούληση, εξ αυτού δε ονομάζεται Κυρίαρχη Δύναμη. Αυτή η ομάδα των οργάνων, τα οποία είναι στελεχωμένα και εντεταγμένα, αποτελεί μία κοινωνική ομάδα. Άρα και εξ αυτού του λόγου το Κράτος είναι φαινόμενο κοινωνικό. Τέλος η κυρίαρχη δύναμη αποτελείται, είτε από ένα όργανο, είτε από ομάδα οργάνων.
Αλλά για να καταλάβουμε το Κράτος, ας εξετάσουμε προηγουμένως την Κοινωνία, η οποία αποτελεί τη βάση από την οποία εκπορεύεται το Κράτος. Όταν λέμε Κοινωνία, εννοούμε ένα σύνολο ανθρώπων. Αυτή είναι η πρώτη έννοια από την οποία αναχωρούμε. Πότε εμφανίζεται η Κοινωνία μέσα στην ιστορία; Η Κοινωνία ιστορικώς πρέπει να τοποθετηθεί στην αρχή της ανθρώπινης ιστορίας. Βέβαια δεν είναι μετ’ απολύτου βεβαιότητος και σαφήνειας, εξακριβωμένος ο χρόνος της γενέσεως της Κοινωνίας μέσα στην ανθρώπινη ιστορία. Πάντως οι ανθρωπολογικές έρευνες τείνουν να αποδείξουν, ότι ευθύς εξ αρχής με την γένεση του ανθρώπου, παρουσιάζεται το φαινόμενο της Κοινωνίας, δηλαδή το φαινόμενο ενός συνόλου ανθρώπων συμβιούντων. Βέβαια, το τι είναι Κοινωνία είναι και αυτό ένα πρόβλημα. Και αν ανοίξετε μία οποιαδήποτε κοινωνιολογία, θα δείτε ότι το κύριο πρόβλημα, πέριξ του οποίου περιστρέφεται η κοινωνιολογία, είναι τι είναι Κοινωνία. Και κάθε κοινωνιολόγος δίδει ένα δικό του ορισμό στην έννοια του κοινωνικού φαινομένου.
Εδώ για να προχωρήσουμε, θα αναχωρήσουμε από μία απλούστατη έννοια της Κοινωνίας, η οποία καλύπτει πάσα εμφάνιση κοινωνικού φαινομένου. Λέγοντες Κοινωνία εννοούμε το σύνολο των ανθρώπων, οι οποίοι βρίσκονται σε σχέσεις μεταξύ τους. Εκείνο το οποίο πρέπει να αποσαφηνιστεί και να καθοριστεί εξ αρχής είναι, ότι οι σχέσεις οι οποίες συνιστούν την Κοινωνία δεν είναι μόνο σχέσεις οικονομικές. Είναι οικονομικές, είναι πνευματικές, είναι ηθικές, είναι σχέσεις σεξουαλικές. Λοιπόν η έννοια της Κοινωνίας δεν είναι, όπως ο Μαρξισμός διδάσκει και προπαγανδίζει, ένα σύνολο ανθρώπων ευρισκομένων σε σχέσεις αποκλειστικώς οικονομικές προς αλλήλους. Όχι, ευθύς εξ αρχής η Κοινωνία παρουσιάζεται ως ένα σύνολο ανθρώπων, οι οποίοι τελούν μεταξύ τους σε σχέσεις, οι σχέσεις δε αυτές μπορεί να είναι σεξουαλικές, οικονομικές, πνευματικές και ψυχικές.
Το κοινωνικό πρώτο – κύτταρο από το οποίο δημιουργήθηκε κατόπιν η Κοινωνία είναι αναμφισβήτητα η οικογένεια. Είναι ο πρώτος κοινωνικός σχηματισμός, ο οποίος αποτελείται από δύο άτομα διαφόρου φύλου και από τα τέκνα τους, τα οποία είναι προϊόντα της ενώσεως των ατόμων αυτών. Άρα ο αρχικός σύνδεσμος της Κοινωνίας είναι ο φυλετικός. Αργότερα παρουσιάζεται η μικρή κοινότητα οικογενειών. Είναι ένα σύνολο μικρότερων οικογενειών, οι οποίες τελούν υπό την αρχηγία και τη διοίκηση του αρχηγού της οικογένειας, ο οποίος μαζί με τα τέκνα του, μαζί με τις οικογένειες των τέκνων του, σχηματίζει την κοινότητα αυτή. Αυτός ο τύπος απαντάται και στην αρχαία Ελλάδα, αλλά και στη Ρώμη. Εν συνεχεία έχουμε το Γένος, το οποίο αποτελείται από πολλές οικογένειες, οι οποίες έχουν κοινούς προγόνους. Μετά το Γένος έρχεται πλέον ο λαός, η Κοινωνία, η Πόλις.
Αν μελετήσει κανείς τον τρόπο κατά τον οποίο λαμβάνονταν οι αποφάσεις τόσο στη Ρώμη όσο και στην Αθήνα, στην πρώτη Γενική Συνέλευση των πρώτων Πολιτειών, βλέπει ότι ο λαός ψήφιζε κατά γένη. Τα γένη ήταν εκείνα τα οποία χωριστά ψήφιζαν και χωριστά αποφάσιζαν. Δηλαδή από κοινού αποφάσιζαν, αλλά η ψήφος δίνονταν κατά γένη στην Εκκλησία του Δήμου, στις Γενικές συνελεύσεις των πρώτων Κρατών.
Αυτή είναι η Κοινωνία από την οποία προέρχεται το Κράτος. Το Κράτος όμως δεν συμπίπτει με την Κοινωνία. Προέρχεται από την Κοινωνία, προϋποθέτει την Κοινωνία, αλλά υπάρχει ένα βασικό αισθητό γνώρισμα, μία βασική διαφορά η οποία χωρίζει το Κράτος και την Κοινωνία: Το στοιχείο της βίας και του εξαναγκασμού. Χωρίς βία, χωρίς εξαναγκασμό, Κράτος δεν νοείται. Πολιτεία δεν νοείται. Άρα το στοιχείο του εξαναγκασμού παραμένει βασικό χαρακτηριστικό, άνευ του οποίου το Κράτος δεν υπάρχει.
Έρχεται όμως τώρα το ζήτημα της σχέσεως του Κράτους προς το Έθνος. Ποια είναι η σχέση του Κράτους προς το Έθνος; Τι είναι Έθνος; Και πώς οι δύο σχέσεις συνάπτονται ουσιαστικά μεταξύ τους;
Ο λαός αποτελεί την βάση του Κράτους. Ο Κρατικός λαός. Το σύνολο των υπηκόων. Εδώ ακριβώς γεννάται η διαστολή της έννοιας του Έθνους από την έννοια του λαού. Έθνος σημαίνει ένα λαό, του οποίου τα μέλη έχουν μεταξύ τους ορισμένους δεσμούς, οι οποίοι είναι δεσμοί προερχόμενοι από κοινή καταγωγή πρώτον, δεύτερον από κοινή γλώσσα, τρίτον από κοινή θρησκεία, τέταρτον από κοινές παραδόσεις και το οποίο σύνολο, λόγω αυτής του της κοινωνικής υφής, έχει και αισθάνεται ορισμένη αποστολή, έχει και αισθάνεται ορισμένο προορισμό. Άρα το Έθνος δεν είναι απλώς ένας λαός. Μπορεί να υπάρχει λαός, ο οποίος να μην είναι Έθνος. Το Έθνος αποτελεί ένα δεδομένο φύσεως προ – κρατικής προνομιακής, δηλαδή ο εθνικός δεσμός προϋπήρχε του Κράτους.
Έχει όμως και δεύτερο βαθμό (έννοια) το Έθνος. Όταν λέμε Έθνος αποβλέπουμε στους δεσμούς, οι οποίοι συνδέουν τα μέλη του λαού και του προσδίδουν την τεράστια δύναμη, η οποία λέγεται Πατριωτισμός. Γι’ αυτό σε ένα δεύτερο βαθμό το Έθνος δεν είναι μόνο σύνολο των ζώντων τους οποίους συνδέουν αυτοί οι δεσμοί, αλλά είναι το σύνολο των γενεών, παρελθουσών, παρουσών και μελλουσών, οι οποίες εμφανίζουν αυτά τα χαρακτηριστικά. Έτσι φτάνουμε στη βαθύτερη έννοια του Έθνους, ότι είναι το σύνολο των γενεών. Αυτό εκφράζει θαυμάσια ο ποιητής μας Κωστής Παλαμάς, σε ένα ωραίο δίστιχο: «Χρωστάμε σ’ όσους ήρθαν, πέρασαν, θα έρθουν, θα περάσουν».
