Γράφει ο Αλέξανδρος Καρράς
Προσφάτως ανακάλυψα τρεις ρήσεις πασίγνωστες που, εν τέλει, έχουν ειπωθεί σε άλλη εποχή από ανθρώπους άλλων ιδεολογιών και κοινωνικών επαναστάσεων. Οι ρήσεις που θα παρουσιάσω γνωρίζουμε ότι ανήκουν στον Παπαφλέσσα, τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι.
Thomas Jefferson
Είναι γνωστό τοις πάσι ότι η Γαλλική Επανάσταση επηρέασε βαθύτατα τον κόσμο κατά τον 18ο και 19ο αιώνα. Μια από τις διάσημες προσωπικότητες της ιστορίας εκείνης της εποχής είναι ο Αμερικανός Τόμας Τζέφερσον (1743-1826). Υπήρξε εξέχουσα προσωπικότητα της εποχής του Διαφωτισμού κι ένας εκ των ιδρυτών των ΗΠΑ. Τα σημαντικότερα έργα του ήταν η σύνταξη της Διακήρυξης της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας, ο Νόμος για την θρησκευτική ελευθερία και η ίδρυση του Πανεπιστημίου της Βιρτζίνια. Χρημάτισε Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ επί κυβερνήσεως Τζωρτζ Ουάσινγκτον και δύο φορές Πρόεδρος των ΗΠΑ.
Υπήρξε ελληνομαθής και λάτρης της επικούρειας φιλοσοφικής σχολής. Σε μια του επιστολή προς τον Αδαμάντιο Κοραή είχε γράψει ότι «στους Έλληνες οφείλουμε όλοι εμείς τα φώτα που αρχικώς μας οδήγησαν για να βγούμε από το γοτθικό σκοτάδι». Το 1823 με επιστολή του και πάλι προς τον Κοραή παρείχε συμβουλές για το ελληνικό Σύνταγμα σύμφωνα με το αμερικανικό παράδειγμα. Πέθανε στις 4 Ιουλίου του 1826, ημέρα που καθιερώθηκε για τους Αμερικανούς ως επέτειος της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας, αφού συμπτωματικά είχε γίνει στις 4 Ιουλίου του 1776. επίσης, είχε προσφέρει τις συμβουλές του για τη σύνταξη της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου κατά την περίοδο που ήταν πρεσβευτής των ΗΠΑ στο Παρίσι.
Στον Τόμας Τζέφερσον χρεώνεται μια ρήση πολύ αγαπημένη σε εμάς τους Έλληνες: «Το δέντρο της ελευθερίας πρέπει να ανανεώνεται κατά καιρούς με το αίμα των πατριωτών και των τυράννων. Είναι η φυσική του κοπριά». Θυμίζει φυσικά την ρήση του Παπαφλέσσα «το δέντρο της λευτεριάς ποτίζεται με αίμα, αδέλφια». Ο Τζέφερσον πέθανε το 1826, όπως ήδη αναφέρθηκε, αλλά ο Παπαφλέσσας σκοτώθηκε στο Μανιάκι τον Μάιο του 1825. Δεδομένου ότι η επαναστατημένη Ελλάς είχε επικοινωνία μαζί του δεν αποκλείει το ενδεχόμενο η ρήση του Τζέφερσον να είχε γνωστή στους Έλληνες και έτσι να εκστομίστηκε από τον Γρηγόριο Δικαίο.
Μια άλλη διάσημη ρήση του Τζέφερσον είναι η εξής: «Όταν η αδικία γίνεται νόμος, τότε η αντίσταση γίνεται καθήκον». Μια παραλλαγή της ρήσης αυτής περιέχεται στον πρώτο τόμο του βιβλίου του Χίτλερ και, συγκεκριμένα, στο κεφάλαιο «Πολιτικές πεποιθήσεις από τα χρόνια που έζησα στη Βιέννη». Το εν λόγω απόσπασμα που ομοιάζει με τη ρήση του Τζέφερσον έχει ως εξής: «Όταν η κυβέρνηση οδηγεί έναν λαό στην καταστροφή απ’ όλους τους δρόμους, η επανάσταση αποτελεί, όχι πια δικαίωμα των πολιτών, αλλά καθήκον». Τι πιθανότητες υπάρχουν ο Χίτλερ να εμπνεύστηκε αυτά τα λόγια από τον Τόμας Τζέφερσον; Η απάντηση είναι «τεράστιες» κι αυτό για δύο πολύ σοβαρούς λόγους.
Πρώτος λόγος είναι το απόσπασμα που εντοπίζεται στον ίδιο τόμο και στο ίδιο κεφάλαιο, στο οποίο ο Αδόλφος Χίτλερ ομολογεί τις ιδέες της νιότης του κατά την περίοδο που ζούσε στη Βιέννη. Το συγκεκριμένο απόσπασμα πραγματικά εντυπωσιάζει και ουδείς έχει τολμήσει να το αναφέρει, ούτε από τους νοσταλγούς του, ούτε όμως και από τους φανατικούς πολέμιούς του:
«Δεν θα ήμουν καλά-καλά 20 χρονών όταν πήγα για πρώτη φορά στο μέγαρο του Φράνζενσρινγκ για να παρακολουθήσω μια συνέλευση της Βουλής. Ένοιωσα τότε για πρώτη φορά απέχθεια. Σιχάθηκα το κοινοβούλιο, αλλά όχι και την ιδέα που αντιπροσώπευε. Το αντίθετο, οι φιλελεύθερες ιδέες μου δεν μου επέτρεπαν να φανταστώ έναν άλλο τρόπο διακυβερνήσεως. Η σκέψη μιας οποιασδήποτε δικτατορίας, φαινόταν στα μάτια μου, έτσι καθώς ήμουν κατάφατσα στο ανάκτορο των Αψβούργων, σαν έγκλημα κατά της ελευθερίας και καταλυτική κάθε έννοιας δικαίου».
Παρακάτω ο Χίτλερ γράφει ότι το πρότυπό του ήταν το αγγλικό κοινοβούλιο για το οποίο έτρεφε βαθύ θαυμασμό κι ότι εξαιτίας αυτού του θαυμασμού αντιπάθησε το αυστριακό κοινοβούλιο, επειδή, σύμφωνα με τον ίδιο, καταπίεζε και αδικούσε το γερμανικό λαό που βρισκόταν εντός της Αυστροουγγαρίας και τον οδηγούσε στον απογερμανισμό του. Ήταν τόσος ο θαυμασμός του για την Κάτω Βουλή των Εγγλέζων για την οποία μάθαινε από τις εφημερίδες που έφτανε στο σημείο να αναρωτιέται: «Ήταν δυνατό να υπάρξει καλύτερος τρόπος για να αυτοκυβερνηθεί ένας λαός;».
Ο δεύτερος λόγος που είναι πολύ πιθανό να έχει εμπνευστεί τη ρήση που θυμίζει τον Τόμας Τζέφερσον είναι η απέχθεια και το μίσος του για τον Οίκο των Αψβούργων, για τον οποίο πίστευε ότι αδικούσε και καταπατούσε τη γερμανική ταυτότητα. Εν συνεχεία, ο Χίτλερ, πάντα στο ίδιο κεφάλαιο, λέει ότι το παράδειγμα της Αυστρίας έδειχνε «καθαρά κι εκπληκτικά το πόσο εύκολο είναι μια τυραννία να ντυθεί και να κυκλοφορεί με το μανδύα της ”νομιμότητας”».
Συνεχίζει, επιστρέφοντας ουσιαστικά στην άποψη που υποψιαζόμαστε ότι ταυτίζεται και εμπνέεται από τον Τζέφερσον, κατηγορώντας όλους εκείνους τους Γερμανούς που πίστευαν ότι έπρεπε να ακολουθηθεί η νόμιμη οδός: «Θα ήταν ανόητο να επιχειρήσει κανείς την αλλαγή της μοίρας του γερμανικού λαού της Αυστρίας στηριζόμενος σ’ αυτούς τους ίδιους συντελεστές. Αλλ’ αυτό θα σήμαινε, κατά τη γνώμη των θαυμαστών μας της ”νομίμου οδού”, ότι θα έπρεπε ν’ απορρίψουμε κάθε αντίσταση, μόνο και μόνο επειδή δεν ήταν σύμφωνη προς τη νομιμότητα». Ο Χίτλερ κατέληγε αμέσως μετά στο ότι οι Γερμανοί της Αυστρίας θα σώζονταν από τη διάλυσή τους εντός της Αυστροουγγαρίας μόνο αν κατέρρεε το καθεστώς των Αψβούργων.
Αν υπολογίσουμε λοιπόν ότι, ο Χίτλερ, στα χρόνια της νιότης του θαύμαζε τον κοινοβουλευτισμό και τη δημοκρατία έχοντας φιλελεύθερες ιδέες κι ότι μελετούσε εφημερίδες ώστε να ενημερώνεται για την Αγγλία, τότε αυτό καθιστά πολύ πιθανό να είχε διαβάσει κάπου τη ρήση του Τζέφερσον, σε κάποιο βιβλίο ή κάποιο άρθρο εφημερίδας ίσως.
Henri de La Rochejaquelein
Ο Ανρί ντι Βεργιέ κόμης του Rochejaquelein γεννήθηκε το 1772 και υπήρξε υποστηρικτής της μοναρχίας και εχθρός της Γαλλικής Επανάστασης. Στα 15 του κατατάχθηκε στο Βασιλικό Πολωνικό Σύνταγμα του γαλλικού βασιλικού στρατού και τον Φεβρουάριο του 1789 υπηρετούσε στο Σύνταγμα Κυνηγών της Φλάνδρας. Τον Μάρτιο του 1792 ήταν μέλος της Συνταγματικής Φρουράς του βασιλιάς Λουδοβίκου ΙΣΤ’ που αποτελούσε την σωματοφυλακή του Γάλλου, συνταγματικού πλέον, μονάρχη. Όταν τον Αύγουστο του 1792 οι επαναστάτες επιτέθηκαν στο ανάκτορο του Τουιλιέρρε, ο ντι Βεργιέ έλαβε το βάπτισμα του πυρός πολεμώντας ενάντια σε 20.000 επαναστάτες, οι οποίοι εν τέλει επικράτησαν των ολιγάριθμων ανδρών του βασιλιά και έσφαξαν την Ελβετική Φρουρά του Λουδοβίκου. Συνολικά σκοτώθηκαν 600 βασιλόφρονες και άλλοι 200 αιχμαλωτίσθηκαν. Ο ντι Βεργιέ δραπέτευσε κι έπειτα αρνήθηκε την υποχρεωτική στράτευση που διέταξε η Δημοκρατία. Επέστρεψε στην επαρχία της Βανδέας απ’ όπου και ξεκίνησε η αντεπανάσταση. Τον Απρίλιο του 1793 ο ντι Βεργιέ συγκέντρωσε μερικές δεκάδες αγρότες και ξεκίνησε να πολεμάει υπέρ του βασιλιά ενάντια στους επαναστάτες. Η ιστορία γράφει ότι ο νεαρός ήρωας που ηγείτο αυτής της αντεπαναστατικής ομάδας φώναξε στους συντρόφους του θέλοντας να τους εμψυχώσει: «Si j’avance, suivez-moi; si je recule, tuez-moi; si je meurs, vengez-moi!». Η φράση αυτή στα ελληνικά σημαίνει «αν επιτεθώ ακολουθήσετε, αν υποχωρήσω σκοτώστε με, αν πεθάνω εκδικηθείτε με». Είναι η φράση που ξέρουμε ότι ο Μουσολίνι χρησιμοποίησε για να διαποτίσει με φανατισμό και πίστη τους μελανοχίτωνές του και έχει επικρατήσει ότι του ανήκει, ότι είναι μια ρήση που σχετίζεται με τον ιταλικό φασισμό.
Επίλογος
Εν κατακλείδι, είναι εντυπωσιακό να ανακαλύπτει κανείς ότι υπάρχουν ρήσεις που εν τέλει δεν ανήκουν στις ιστορικές προσωπικότητες που τους αποδίδονται. Πόσο δίκιο είχε ο Ναπολέων Βοναπάρτης όταν με παράπονο εξέφραζε τον καημό του: «Γεννήθηκα πολύ αργά, δεν υπάρχει τίποτα κάτω από αυτόν τον ήλιο που να μην έχει ξαναγίνει». Και τίποτα που δεν έχει ειπωθεί, θα λέγαμε εμείς.
