Πατρίς – Θρησκεία – Οικογένεια. Αυτό ήταν το τρίπτυχο του Καθεστώτος της 4ης Αυγούστου το οποίο δήλωσε ο ίδιος ο Ιωάννης Μεταξάς. Πρώτος απ’ όλους το έθεσε ο Νεοκλής Καζάζης. Έκτοτε οι νεότεροι ακούσαμε πολλές φορές τους μεγαλύτερους από μας να μας το αναφέρουν, χωρίς όμως να μας πληροφορούν τι εστί το τρίπτυχο αυτό και από ποιον καθιερώθηκε.
Αυτές οι τρεις λέξεις αποτελούν πράγματι ένα εθνικό σύνθημα, δηλώνουν με απόλυτη σοφία την σειρά των τριών βασικότερων πραγμάτων στην ζωή ενός ανθρώπου ο οποίος αποτελεί μέρος ενός συνόλου, ενός λαού, ενός έθνους.
Γιατί όμως αυτές οι λέξεις, αυτές οι έννοιες, αυτές οι αξίες, μπαίνουν σε αυτή τη σειρά; Γιατί δεν λέμε δηλαδή Οικογένεια – Θρησκεία – Πατρίδα ή Θρησκεία – Οικογένεια – Πατρίδα; Η απάντηση είναι ότι η σειρά αυτή ούτε τυχαία είναι ούτε και θα μπορούσε να είναι διαφορετική.
Αρχικώς, τίποτα δε θα μπορούσε να τοποθετηθεί πάνω από την Πατρίδα. Διότι η πατρίδα – η οποία είναι σύνθετη λέξη – σημαίνει γη πατέρων. Ο κάθε άνθρωπος γεννιέται σε κάποια πατρίδα, σε κάποια γη που έχει αναπτυχθεί ένας λαός, ένας πολιτισμός, μια θρησκεία, σε μια γη που έχει δουλευτεί με αίμα και ιδρώτα για να τραφεί αυτός ο λαός. Και το κυριότερο: ο καθένας μας έχει γεννηθεί σε κάποια γη που οι γενιές που πέρασαν πριν από την τωρινή γενιά, έχουν τους τάφους τους. Κάθε άνθρωπος που γεννιέται κληρονομεί μια γη, έναν πολιτισμό, μια Ιστορία, μια θρησκεία. Είναι η συνέχεια σε ένα ποταμό αίματος γενεών και γενεών. Η πατρίδα είναι η γη στην οποία επιβιώνει ένας λαός κι απολαμβάνει την ελευθερία του, είναι η γη στην οποία δημιουργεί πολιτισμό, είναι η γη στην οποία έχει τους ναούς του και προσεύχεται στον Θεό, είναι η γη την οποία καλλιεργεί και θρέφει τα ζώα του για να θρέψει τις οικογένειες του Έθνους. Τα πάντα λοιπόν δημιουργούνται και προστατεύονται σε μια γη η οποία περνά από γενιά σε γενιά κι έτσι τη λέμε Πατρίδα, είναι η γη του πατέρα μας, του παππού μας, του προπάππου μας.
«και την πατρίδα δε θα παραδώσω μικρότερη
αλλά μεγαλύτερη και ισχυρότερη απ’ όση την παρέλαβα»
Η θρησκεία είναι δεύτερη στη σειρά των αξιών που περιλαμβάνει το τρίπτυχο. Βλέπουμε πολλούς ανθρώπους σήμερα να βάζουν την θρησκεία πάνω από το έθνος, την πατρίδα κι οτιδήποτε άλλο. Ξεχνούν όμως, και δυστυχώς δεν το σκέφτηκαν καθόλου κι ας μη τους το είπε κανείς, ότι η θρησκεία στην οποία πιστεύουν είναι κι αυτή μια κληρονομιά από τους προγόνους τους κι ότι συνδέεται με την Πατρίδα στην οποία γεννήθηκαν. Δεν μπορείς να λες ότι είσαι πρώτα χριστιανός κι έπειτα Έλληνας – όπως πολύ σωστά υποστήριζε ο Δραγούμης – διότι είσαι χριστιανός επειδή γεννήθηκες Έλληνας. Γεννήθηκες Έλληνας σημαίνει ότι κληρονόμησες μια σύνδεση και μια κληρονομιά ιστορική που κρατά από την Ελληνοχριστιανική Αυτοκρατορία την οποία οι ιστορικοί ονόμασαν Βυζάντιο. Αν σήμερα είσαι χριστιανός Ορθόδοξος το οφείλεις στην Πατρίδα που γεννήθηκες, στη μητέρα σου που σε πήγε στην εκκλησία να βαφτιστείς, να λειτουργηθείς, να κοινωνήσεις, να κάνεις Ανάσταση. Η θρησκεία είναι το δεύτερο πιο σημαντικό κομμάτι ενός Έθνους μετά την γη του. Η θρησκεία αποτελεί την σύνδεση εκείνη των ανθρώπων γύρω από κοινά ήθη κι έθιμα, είναι οι παραδόσεις που συνδέουν τους ανθρώπους οι οποίοι αποτελούν έναν λαό οποίος αναπτύσσεται και υπάρχει για χιλιετίες επάνω σε μια γη η οποία έχει μέσα της τα κόκκαλα των περασμένων γενεών. «Υπέρ βωμών και εστιών» και «Υπέρ Πίστεως και Πατρίδος» από την αρχαιότητα ως την Εθνεγερσία είναι τα συνθήματα των Ελλήνων. «Θα αμυνθώ και για τα ιερά και τα όσια και μόνος και μαζί με πολλούς» έλεγε ο όρκος των Αθηναίων εφήβων κι έκλεινε με τα λόγια αυτά: «Και θα τιμήσω τα πατροπαράδοτα ιερά». Διότι ο Έλληνας ήταν πάντοτε λαός ένθεος και ευσεβής. Ένα ολόκληρο Γένος όταν ξεσηκώθηκε ενάντια στον βάρβαρο κατακτητή που άλωσε την Αυτοκρατορία μας, είπε «για του Χριστού την πίστη την αγία και της πατρίδος την ελευθερία» κι έβαλε τότε πρώτα την θρησκεία μπροστά γιατί απέναντι είχε αλλόφυλο και αλλόθρησκο εχθρό. Κι ήξερε το Γένος τότε πως αν αλλάξει η πίστη του θα αλλάξει και το έθνος, διότι το Ισλάμ είναι ασύμβατο με το ελληνικό πνεύμα και την παράδοση χιλιετιών. Και πάντα στους δύσκολους καιρούς εκείνης της Οθωμανοκρατίας κι αργότερα με τους Βουλγάρους κομιτατζήδες, εκείνο που ένωνε τον λαό ήταν η εκκλησία, ο ναός δηλαδή στον οποίο συναθροίζονταν οι Έλληνες για να διατηρήσουν τα όσια και τα ιερά τους. Η παράδοση του ελληνικού έθνους είναι η θρησκεία του.
Τρίτο στη σειρά του τρίπτυχου είναι η οικογένεια. Η οικογένεια αποτελεί μια εικόνα του έθνους αλλά και το μέλλον του έθνους. Δυο άνθρωποι παντρεύονται για να κάνουν οικογένεια, δηλαδή να δώσουν ζωή στο έθνος τους, να δημιουργήσουν ανθρώπους που θα συνεχίσουν και θα διατηρήσουν και θα μεγαλώσουν το έθνος. Αυτή η οικογένεια λοιπόν αποτελεί συνέχεια κάποιων που πέρασαν και της άφησαν μια πατρίδα και κάποιες παραδόσεις, έναν πολιτισμό και μια θρησκεία. Αυτή η οικογένεια λοιπόν θα πρέπει να διδάξει στα παιδιά της όλα όσα κληρονόμησε από τους προγόνους της και τα παιδιά αυτά με τη σειρά τους να παραδώσουν όσα διδάχτηκαν στα δικά τους παιδιά όταν δημιουργήσουν τη δική τους οικογένεια. Η οικογένεια έρχεται τρίτη στη σειρά γιατί αποτελείται από ανθρώπους που ανήκουν σε ένα έθνος και όλοι αυτοί οι άνθρωποι είναι υπηρέτες και υπερασπιστές αυτού του Έθνους στο οποίο χρωστούν την ζωή τους, την περηφάνια τους, τον πολιτισμό τους, την ιστορία τους, τη γη και την καταγωγή τους. Οι άνθρωποι περνούν και το Έθνος μένει όσο οι άνθρωποι μένουν πιστοί κάτω από τη σημαία του Έθνους η οποία αποτελεί ως σύμβολο την ψυχή ενός ολόκληρου λαού. Σε μια Πατρίδα, σε ένα Έθνος χρωστάμε αυτό που είμαστε και για αυτό πρέπει να είμαστε πάντοτε έτοιμοι να δώσουμε τη ζωή μας για την Πατρίδα, την θρησκεία και την οικογένειά μας. Κι όλα αυτά μαζί είναι η Ελλάδα.
Δεν θα μπορούσα σε αυτό το σημείο να μην αναφέρω τα στερνά λόγια του Ευαγόρα Παλληκαρίδη, ο οποίος μέσα σε ένα γράμμα – αν και μόλις 19 ετών – έκανε πράξη όλο το νόημα των όσων προαναφέρθηκαν:
«Μια φορά κανείς πεθαίνει. Θα βαδίσω χαρούμενος στην τελευταία μου κατοικία. Τι σήμερα τι αύριο; Όλοι πεθαίνουν μια μέρα. Είναι καλό πράγμα να πεθαίνει κανείς για την Ελλάδα».
Και είναι αδύνατον να παραβλέψει κανείς τα λόγια που υμνούν την έννοια της Πατρίδας έτσι όπως μας τα άφησε ως καταπίστευμα ο μεγάλος φιλόσοφος Σωκράτης: «Μητρός τε καὶ πατρὸς καὶ τῶν ἄλλων προγόνων ἀπάντων τιμιώτερόν ἐστιν ἡ Πατρὶς καὶ σεμνότερον καὶ ἁγιώτερον καὶ ἐν μείζονι μοίρᾳ καὶ παρὰ θεοῖς καὶ παρ᾿ ἀνθρώποις τοῖς νοῦν ἔχουσι». Κανείς και τίποτα δεν είναι ανώτερος από την Πατρίδα. Αυτό πιστεύουν όσοι έχουν φρόνηση σύμφωνα με τον Σωκράτη ο οποίος είχε πολεμήσει για την πατρίδα του και δεν ήταν απλά φιλόσοφος. Η Ελλάς είναι υπεράνω όλων «κατά τη γνώμη των θεών και κατά τη γνώμη των ανθρώπων που έχουν φρόνηση».
Αλέξανδρος Καρράς
