Γράφει ο Μιχάλης Δέλτας
Η Οικονομία της σημερινής Τουρκίας πνέει τα λοίσθια και απ’ ότι φαίνεται αυτή τη φορά δεν το γλιτώνει το ΔΝΤ. Εδώ και χρόνια οι οικονομολόγοι έχουν προδιαγράψει την αρνητική τροχιά που έχει πάρει η οικονομία της Τουρκίας κι ότι είναι θέμα χρόνου η εκ νέου είσοδος της στο ΔΝΤ. Πρέπει να εξεύρει μέσα στους επόμενους 10 με 12 μήνες περί τα 170 δις. $ και το επιτόκιο δανεισμού στα δεκαετή ομόλογα της χώρας είναι στο 12,86%, κοινώς η Τουρκία είναι εκτός κεφαλαιαγορών με τέτοιο απαγορευτικό κόστος δανεισμού.
Η είσοδος της Τουρκίας στο ταμείο θα πλήξει ανεπανόρθωτα το προφίλ του Ταγίπ Ερντογάν, του ανθρώπου που έδιωξε κλοτσηδόν το ΔΝΤ από τη χώρα το 2008 και αποπλήρωσε την τελευταία δόση των πακέτων ενίσχυσης που είχε λάβει το έτος 2013. Μιλάμε για τον άνθρωπο που πήρε την τουρκική οικονομία το 2003 με ένα ΑΕΠ περί τα 240 δις. $ και το εκτίναξε μέσα σε μια δεκαετία στα 850 δις. $ σημειώνοντας ιλιγγιώδεις ρυθμούς οικονομικής μεγέθυνσης. Μάλιστα το 2009 φιγουράρισε και στο εξώφυλλο του New York Times ως «Man of the Year».
Η τουρκική λίρα διαρκώς διολισθαίνει έναντι του ευρώ και του δολαρίου , με την ισοτιμία να βρίσκεται στο 1 δολάριο= 6,92 τουρκικές λίρες , ενώ οι οικονομολόγοι προβλέπουν ότι θα υποτιμηθεί κι άλλο ,στα 1 δολλάριο= 10 τουρκικές λίρες. Από το 2018 μέχρι σήμερα η τουρκική λίρα έχει χάσει το 37% της αξίας της. Σύμφωνα με υπολογισμούς που έχουν κάνει traders, οι ΚΤΤ και οι κρατικές τράπεζες έχουν πουλήσει συνάλλαγμα ύψους τουλάχιστον 32 δις. $ φέτος. Η υποτίμηση του νομίσματος είναι καταστροφική για την χώρα εφόσον εκτινάσσει τις τιμές στα ύψη , με τον ρυθμό πληθωρισμού να ξεπερνάει το 11%. Όλα τα εισαγόμενα είδη στα σουπερμάρκετ είναι ακριβότερα καθώς και άλλα καταναλωτικά είδη, οι παραγωγικές εισροές για τις εταιρίες είναι ακριβότερες. Οι τουρκικές εταιρίες που είναι δανεισμένες σε ξένο νόμισμα επίσης θα έχουν πρόβλημα εξυπηρέτησης χρέους με πολλές εξ αυτών να πτωχεύσουν.
Η υποτίμηση δεν βοηθάει το εξωτερικό εμπόριο, εφόσον το εμπορικό ισοζύγιο είναι αρνητικό ( έλλειμμα 5,3 δις.$). Το έλλειμμα αυτό οφείλεται ελάχιστα στον Κορωνοϊό και στο πάγωμα του διεθνούς εμπορίου που επέφερε, μιας και τα στοιχεία του ελλείμματος είναι του Μαρτίου του 2020. Η υποτίμηση του νομίσματος δεν είναι πανάκεια. Βοηθάει μόνο εκείνο το προϊόν που έχει ήδη παραχθεί και στοκαριστεί αλλά όχι την παραγωγή του νέου προϊόντος . Προτού εξαχθεί το νέο προϊόν πρέπει πρώτα να παραχθεί. Και για να παραχθεί χρειάζονται παραγωγικές εισροές (inputs) όπως καύσιμα, πρώτες ύλες, κεφαλαιουχικός εξοπλισμός, ημικατεργασμένα προϊόντα κτλ. Η υποτίμηση του νομίσματος τα καθιστά ακριβότερα για τις τουρκικές εταιρίες, αγοράζουν λιγότερες ποσότητες εισροών και οπότε παράγουν λιγότερο προϊόν (μείωση της παραγωγής και απόλυση του πλεονάζοντος εργατικού προσωπικού με εκτίναξη του ποσοστού ανεργίας). Αν συμπεριλάβει κανείς και την τελμάτωση του τουρκικού τουρισμού για φέτος λόγω του COVID, το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών θα είναι σίγουρα ελλειμματικό (κομμάτι του οποίου είναι το εμπορικό ισοζύγιο).
Ο δείκτης εμπιστοσύνης στην τουρκική οικονομία, όπως ανακοινώθηκε από την Τουρκική Στατιστική Υπηρεσία (TUIK), έχει ως εξής. Από τον Μάρτιο ως τον Απρίλιο ο γενικός δείκτης εμπιστοσύνης μειώθηκε από 91,8% σε 51,03%. Η μεγαλύτερη πτώση παρατηρείται στο τομέα των υπηρεσιών, όπου παρατηρείται πτώση κατά 50%, και ακολουθεί η οικοδομή με πτώση κατά 42,2% με τρίτο τον κλάδο βιομηχανικής παραγωγής που εμφανίζει πτώση κατά 36,8%.
Διχασμένη (πολιτικά, οικονομικά, πολιτισμικά) παραμένει η τουρκική κοινωνία. Το 83,4% των Τούρκων δεν θα ήθελε η κόρη του να παντρευτεί οπαδό «εχθρικού κόμματος», το 78,4% δεν θα έκανε δουλειές με τους «άλλους» και το 76% δεν θα τους αποδεχόταν ως γείτονες. Η ομοφυλοφιλία είναι συνυπεύθυνη για την διάδοση του COVID σύμφωνα με τον ηγέτη του Ισλάμ στην Τουρκία Αλί Ερμπάς. Τη θέση του ενστερνίζεται και ο Ερντογάν. Ο Ερμπάς στηρίζει και την παιδεραστία στην Τουρκία και ο ιμάμης βρίσκεται σε διαρκή σύγκρουση με τον δικηγορικό σύλλογο της Τουρκίας.
Η τουρκική αστυνομία έχει συλλάβει από τον προηγούμενο μήνα τουλάχιστον 400 ανθρώπους οι οποίοι κατηγορούνται για συνωμοσιολογικές και αντικαθεστωτικές αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αναφορικά με τον COVID και τους χειρισμούς της πανδημίας από την Κυβέρνηση.
Η Κεντρική τράπεζα της Τουρκίας (ΚΤΤ) και οι κρατικές τράπεζες προσπαθούν να φρενάρουν τη διολίσθηση του νομίσματος κάνοντας παρεμβάσεις στη διεθνή αγορά συναλλάγματος FOREX (Foreign exchange- η μεγαλύτερη χρηματοπιστωτική αγορά όπου πωλούνται και αγοράζονται εθνικά νομίσματα με ημερήσιο όγκο συναλλαγών 4 τρισεκατομμύρια $). Στην αγορά FOREX, η ΚΤΤ πουλάει μαζικά δολάριο και ευρώ και αγοράζει τουρκική λίρα με σκοπό την ανατίμηση της τελευταίας έναντι των πρώτων νομισμάτων. Αποτέλεσμα τούτου είναι η εξάντληση των συναλλαγματικών αποθεματικών της χώρας. Στις αρχές του έτους τα συναλλαγματικά αποθεματικά ήταν 45 δις.$ και σήμερα έχουν πέσει στα 25 δις. $. Πολλοί οικονομολόγοι ισχυρίζονται ότι τα καθαρά συναλλαγματικά αποθεματικά είναι αρνητικά, αν λάβει κανείς υπόψη του και τις εγχώριες συμβάσεις swap μεταξύ της ΚΤΤ και των ιδιωτικών εμπορικών τραπεζών. Επειδή οι πολίτες δεν εμπιστεύονται την τουρκική οικονομία, το καθεστώς και το νόμισμα τους, διατηρούν τις αποταμιεύσεις τους στις εμπορικές τουρκικές τράπεζες κυρίως σε ξένο νόμισμα. Η ΚΤΤ έκανε συμβάσεις ανταλλαγής νομίσματος (swap currency) με τις τουρκικές εμπορικές τράπεζες. Δηλαδή τους πήρε τα ευρώ και τα δολάρια και τους έδωσε το αντίστοιχο ποσό σε τουρκικές λίρες, με τη δέσμευση να αντιστρέψει τη συναλλαγή, επιστρέφοντας τους την ίδια ποσότητα συναλλάγματος που τους αφαίμαξε, σε μια μελλοντική στιγμή (σε 100 μέρες ή σε 300 μέρες). Αν τα εγχώρια swaps αφαιρεθούν από τα 25 δις.$ αποθεματικών, τότε τα καθαρά συναλλαγματικά αποθεματικά είναι σε μονοψήφιο αριθμό ή και αρνητικά. Θα προσπαθήσει να καλύψει αυτό το κενό η ΚΤΤ κάνοντας ειδική σύμβαση swap με την FED των ΗΠΑ καθώς και με άλλες κεντρικές τράπεζες των G20. Οι συμβάσεις ανταλλαγής νομισμάτων είναι σύνηθες φαινόμενο μεταξύ των κεντρικών τραπεζών των διαφόρων κρατών.
Εδώ όμως υπεισέρχονται γεωπολιτικά ζητήματα. Ο Τραμπ θα πει στον «Σουλτάνο»: «για να σου δώσουμε δολάριο θα πρέπει να αλλάξεις πολιτική σε μια σειρά ζητημάτων, όπως το να συνάψεις εκ νέου καλές σχέσεις με το πολυλατρεμένο μας Ισραήλ, να απομακρυνθείς από τον Πούτιν κτλ.»
Οι ΗΠΑ ενοχλήθηκαν εξαιρετικά από την αγορά των S-400, που έκαναν οι Τούρκοι το καλοκαίρι του 2019 για να ευνοήσουν τον Πούτιν, ζημιώνοντας τους Τούρκους φορολογούμενους κατά 2,5 δις.$ . Οι Αμερικανοί ήθελαν ο Ερντογάν να αγόραζε αντί για τους S-400 τα αμερικανικά συστήματα Patriot και εν συνεχεία θα τον έβαζαν στο πρόγραμμα παροχής των μαχητικών νέας γενιάς F-35.
Οι S-400 δεν είναι συμβατοί με τα υπόλοιπα ηλεκτρονικά συστήματα του τουρκικού στρατού και προκάλεσαν το πάγωμα του προγράμματος για τα F35, καθώς και τις απειλές των ΗΠΑ για επιβολή οικονομικών κυρώσεων προς την Τουρκία. Αν εμείς καταφέρουμε να πάρουμε τα F35 και οι Τούρκοι όχι, τότε αποκτούμε υπεροπλία στο Αιγαίο έναντι των Τούρκων, πράγμα που ίσως μας βοηθήσει ακόμα και στο να επεκτείνουμε τα χωρικά μας ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια αλλά και να χαράξουμε ΑΟΖ. Φυσικά δεν περιμένουμε ο Μητσοτάκης και η διαχρονικά ηττοπαθής Δεξιά να πράξει κάτι ανάλογο. Αυτά θέλουν ΕΘΝΙΚΟ-ΚΡΑΤΟΣ και όχι δεξιούληδες Δημοκράτες πολυπολιτισμικούς Μητσοτάκηδες.
Η ανεργία της Τουρκίας ,με στοιχεία του Φεβρουαρίου, είναι στο 14% και οι οικονομολόγοι εικάζουν ότι θα φτάσει στο 30%. Στα προϋπάρχοντα 4,5 εκατομμύρια ανέργων προστέθηκαν άλλα 3 λόγω της κρίσης του Κορωνοϊού και έπεται και συνέχεια. Πέρυσι η τουρκική οικονομία έκλεισε με ρυθμό μεγέθυνσης 6%. Αυτό οφείλεται στο υπερβολικό τύπωμα χρήματος από πλευράς της ΚΤΤ. Αύξησε υπερβολικά την προσφορά χρήματος και διατήρησε τα επιτόκια εξαιρετικά χαμηλά ώστε να μετακινηθεί αυτή η ρευστότητα στα νοικοκυριά και επιχειρήσεις δια του χαμηλότοκου δανεισμού από τις εμπορικές τράπεζες. Συνέπεια τούτου ήταν ο πληθωρισμός και η διολίσθηση του νομίσματος.
Αυτό που βασικά διέλυσε το οικονομικό θαύμα που πέτυχε ο Ερντογάν την πρώτη δεκαετία της διακυβέρνησης του ήταν η τεράστια αύξηση των στρατιωτικών αμυντικών δαπανών της δεύτερης δεκαετίας. Μεταξύ του 2011-2019 αύξησε τις αμυντικές δαπάνες κατά 90%, σχεδόν τις διπλασίασε δηλαδή. Συν την αρωγή και χρηματοδότηση προς την Al Nusra Front & ISIS, συν τις δαπάνες για τις επιχειρήσεις στο Ιντλίμπ της Συρίας, συν την αρωγή στον Φαγέζ Σάρατζ στη Λιβύη. Αν σε όλα αυτά προσθέσουμε και την οικονομική καταστροφή που επέφερε ο COVID-19, συνεπάγεται καλωσορίζουμε το ΔΝΤ στην Τουρκία!
Λόγω της καραντίνας και της αντιμετώπισης της κρίσης του Κορωνοϊού, προβλέπεται ένα πρωτογενές έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού στο 3% του ΑΕΠ ( οι δαπάνες υπερβαίνουν τα κρατικά έσοδα κατά 22,2 δις.$, και εδώ μιλάμε για πρωτογενές επίπεδο, οπότε εξαιρούμε τις δαπάνες εξυπηρέτησης του υπάρχοντος χρέους). Ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ, με στοιχεία του Δεκεμβρίου του 2019, είναι στο 33%, εξαιρετικά χαμηλός εξαιτίας της πολυετούς οικονομικής μεγέθυνσης της τουρκικής οικονομίας. Τώρα όμως λόγω των εξελίξεων θα ανέβει δραματικά.
Δεν ξέρουμε που θα βρει χρηματοδότηση ο Ερντογάν για να αποφύγει το ΔΝΤ αυτή τη φορά, δεδομένο ότι οι ισλαμιστές κολλητοί του των πετρελαϊκών χωρών δεν έχουν εισοδήματα φέτος για να τον δανείσουν εξαιτίας της κρίσης που επέφερε ο COVID. Γονάτισε το διεθνές εμπόριο και οπότε οι τιμές του αργού πετρελαίου είναι σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, τουτέστιν δεν σημειώνεται τζίρος από το Κατάρ και τους λοιπούς συμμάχους του.
Ένα «πιστωτικό γεγονός» στην Τουρκία δεν γνωρίζουμε τι αρνητικές επιπτώσεις θα συνεπιφέρει στην ελληνική οικονομία. Το εύρος του αρνητικού αντίκτυπου εξαρτάται από την έκθεση των ελληνικών τραπεζών και των ελληνικών επιχειρήσεων στο τουρκικό χρέος και στην τουρκική πραγματική οικονομία.
Μην ξεχνάμε δε και τις υπόλοιπες μη οικονομικές επιπτώσεις: ο «Σουλτάνος» κάθε φορά που περνάει μια κρίση, συνηθίζει να δημιουργεί μια ισόποση η μεγαλύτερη της με σκοπό τον αποπροσανατολισμό του πένητα Τούρκου ψηφοφόρου.
