Γράφει ο Αλέξανδρος Καρράς
Η ελληνιστική περίοδος ήταν ένα χάος με ανακατωμένα τα έθνη λόγω των αυτοκρατοριών και των αποικιών. Ήταν ένας πραγματικός πολυπολιτισμός και μια συνύπαρξη διαφόρων εθνοτήτων που γεννούσε, όπως είναι φυσικό να συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις, πολλές επαναστάσεις και συγκρούσεις μεταξύ των λαών και των διαφόρων εξουσιών. Επίσης, η πολιτική από βασίλειο σε βασίλειο κι από περιοχή σε περιοχή μπορεί να διέφερε σημαντικά. Ο πολυπολιτισμός αυτός σε πολλές περιπτώσεις γινόταν προσπάθεια να εξαλειφθεί με τον σταδιακό ή απότομο εξελληνισμό των λαών που βρίσκονταν στην υποτέλεια των επιγόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Μια τέτοια περίπτωση ήταν κι η ιστορία των Σελευκιδών και των Μακκαβαίων που θα δούμε στο παρόν άρθρο.
Διάδοχοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου
Μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου το 323 π.Χ. οι στρατηγοί του οδήγησαν στην πολυδιάσπαση του απέραντου κράτους που είχε δημιουργήσει, λόγω των μεταξύ τους συγκρούσεων. Ο ελλαδικός χώρος απώλεσε τη ζωτικότητά του, ενώ η ελληνική γλώσσα καθιερώθηκε ως επίσημη. Παράλληλα, η Ρώμη αναδεικνύετο ισχυρή δύναμη υποτάσσοντας την Καρχηδόνα και εν συνεχεία επιβλήθηκε στον ελλαδικό χώρο το 146 π.Χ. και στον ελληνιστικό χώρο το 30 π.Χ.
Οι συγκρούσεις των διαδόχων ήταν ιδιαιτέρως σκληρές, άγριες και αιματηρές. Μάλιστα, στην προσπάθειά τους για επικράτηση του ενός εις βάρος του άλλου δε δίσταζαν να συμμαχήσουν εναντίον του εκάστοτε ισχυρού προκειμένου να τον ανατρέψουν και να του πάρουν τα εδάφη στα οποία κυριαρχούσε. Με τον τρόπο αυτό οι συγκρούσεις δε σταματούσαν ποτέ. To 301 π.Χ. στην Ιψό έγινε η σημαντικότερη μάχη που οδήγησε στην διάσπαση της αυτοκρατορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου ως εξής:
Πρώτον, το κράτος της Μακεδονίας με τον Κάσσανδρο, το κράτος της Θράκης με τον Λυσίμαχο, το κράτος της Συρίας με τον Σέλευκο, το κράτος της Αιγύπτου με τον Πτολεμαίο και το κράτος της Μικράς Ασίας και της Κύπρου με τον Αντίγονο και τον γιο του, Δημήτριο Πολιορκητή. Από το 276 π.Χ. τρεις δυναστείες διακρίνονταν που μοιράζοντα τα εδάφη της αυτοκρατορίας ως εξής: οι Αντιγονίδες στην Ευρώπη, οι Σελευκίδες στην Ασία και οι Πτολεμαίοι στην Αίγυπτο.
Ελληνισμός και Παλαιστίνη
Ο όρος «ελληνιστικός» καθιερώθηκε από τον Γερμανό Gustav Droysen, ο οποίος είχε συγγράψει το έργο «Ιστορία των Επιγόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου» κι έχει μεταφραστεί στα ελληνικά από τον Ρένο Αποστολίδη και τους υιούς του, Ήρκο και Στάντη. Στα πλαίσια λοιπόν του επεκτατισμού και της κυριαρχίας, οι επίγονοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου επιχείρησαν να εξελληνίσουν διάφορους λαούς και εδάφη, μεταξύ αυτών και τους Ιουδαίους της Παλαιστίνης. Η Παλαιστίνη υπήρξε αιτία σύγκρουσης των Σελευκιδών και των Πτολεμαίων επειδή είχε υψηλή στρατηγική σημασία. Για το λόγο αυτό οι Σελευκίδες επιχείρησαν με την βία να εξελληνίσουν τους Ιουδαίους και να καταργήσουν την ιουδαϊκή θρησκεία. Οι Πτολεμαίοι χρησιμοποίησαν όμως την διπλωματία επιδεικνύοντας σεβασμό στα ήθη και τα έθιμα των Ιουδαίων. Με τον τρόπο αυτό, ευνοώντας τον ιουδαϊκό λαό πέτυχαν να δημιουργήσουν στενές σχέσεις με τους αρχιερείς και τους εθνάρχες των Ιουδαίων της Παλαιστίνης.
Όλο αυτό δημιούργησε διχασμό ανάμεσα στους Ιουδαίους. Οι ελληνίζοντες Ιουδαίοι και οι Ιουδαίοι που ήθελαν να διατηρήσουν τα ήθη κι έθιμα τους συγκρούστηκαν μεταξύ τους. Ένας Ιουδαίος, ο Ιάσωνας, ο οποίος είχε εξαγοράσει το αξίωμα του Αρχιερέα, πήρε την άδεια από τον Σελευκίδη μονάρχη να οργανώσει την Ιερουσαλήμ στα πρότυπα της Αντιόχειας, δηλαδή να πραγματοποιήσει την ανέγερση Γυμνασίου και Εφηβείου. Εκεί, οι Ελληνιστές Ιουδαίοι, αθλούνταν γυμνοί μιμούμενοι τις ελληνικές συνήθειες και μιλώντας την ελληνική γλώσσα. Είχαν μάλιστα αποδεχθεί και τα ελληνικά ονόματα. Κατά την βασιλεία του Αντιόχου του Δ΄ Επιφανούς είναι γνωστά τα όσα συνέβησαν σε βάρος των Ιουδαίων που επέμεναν να ζουν σύμφωνα με τα πατροπαράδοτα, αρνούμενοι να εξελληνιστούν. Αποτέλεσμα ήταν η εξέγερση των Ιουδαίων εναντίον των ελληνιστών Ιουδαίων και των Σελευκιδών που έμεινε γνωστή ως «Εξέργεση των Μακκαβαίων». Οι Ιουδαίοι που εξεγέρθηκαν ονομάστηκαν έτσι επειδή ήταν οπαδοί του Ιούδα του Μακκαβαίου, του γιου του ιερέα Ματταθία. Η εβραϊκή γιορτή Χανουκά είναι η μνήμη αυτής της επιτυχημένης επανάστασης των Εβραίων. Βέβαια, αυτό που δεν είναι γνωστό και αποκρύπτεται σκοπίμως είναι ότι οι ελληνίζοντες Ιουδαίοι πολεμούσαν μαζί με τους Σελευκίδες τους Ασιδαίους, ένα κίνημα των Ιουδαίων που μαχόταν υπέρ της διατήρησης της ιουδαϊκής παράδοσης: «Μαζή του (αρχιστράτηγος Σήρων της σελευκιδικής φρουράς στη Συρία) συνεξεστράτευσε και όλος ο στρατός των εξωμοτών Ιουδαίων, δια να τον βοηθήσουν, να εκδικηθούν δε και τιμωρήσουν τους πιστούς στον Θεόν Ισραηλίτας» (Α Μακ 3,15) . Επρόκειτο δηλαδή και για έναν ιουδαϊκό εμφύλιο εκτός από επανάσταση κατά της τυραννίας των Σελευκιδών.
Ο Εθνικισμός προστάτης των φυλών και των εθνών
Ο εθνικισμός πάντοτε σε περιόδους διεθνισμού και ιμπεριαλισμού εκδηλώνεται λόγω της θέλησης των λαών να διατηρήσουν την ταυτότητά τους, τη γλώσσα τους και τον πολιτισμό τους. Κατά τα ελληνιστικά χρόνια θεσπίστηκε μια νομοθεσία που λεγόταν «πόλις», σύμφωνα με την οποία κάθε αλλοδαπός που το επιθυμούσε μπορούσε να αποκτήσει την ελληνική ιθαγένεια. Διεθνισμός, παγκοσμιοποίηση με λίγα λόγια.
Μέσα από την ιστορία των Σελευκιδών και των Μακκαβαίων επιβεβαιώνεται για ακόμα μια φορά ότι ο ιμπεριαλισμός είναι ο εχθρός των εθνών κι ότι ο εθνικισμός είναι ο κατ’ εξοχήν εχθρός κάθε ιμπεριαλισμού. Επίσης, πρέπει να το τονίσουμε αυτό, ο εξελληνισμός των Ιουδαίων ή οποιουδήποτε άλλου λαού καταργεί τις θρησκευτικές και πολιτισμικές διαφορές κι έτσι οι φυλές οδηγούνται σε μικτούς γάμους, αλλοιώνοντας τη σύστασή τους τη βιολογική. Είναι ακριβώς αυτό για το οποίο κατηγορείται στις μέρες μας ο χριστιανισμός, ότι δηλαδή αν κάποιος ξένος είναι βαφτισμένος χριστιανός τότε δεν υπάρχει πρόβλημα στην τέλεση γάμου με μια Ελληνίδα. Ο Αντίοχος Δ’ ο Επιφανής απαγόρευσε την θρησκεία των Ιουδαίων και επιχείρησε να τους κάνει να ασπαστούν τα θρησκευτικά ήθη των Ελλήνων.
Η πολιτική των Πτολεμαίων να επιδείξουν σεβασμό στους Ιουδαίους επιτρέποντάς τους να ζουν σύμφωνα με τις πατροπαράδοτες αξίες τους, εκτός από τις καλές σχέσεις μεταξύ Ελλήνων και Ιουδαίων, εξασφάλιζε και την φυλετική καθαρότητα των δύο λαών.
Η πολιτική των Σελευκιδών θα ανακάτευε φυλετικώς Έλληνες και Ιουδαίους. Η πολιτική των Πτολεμαίων διατηρούσε τη φιλία μεταξύ Ελλήνων και Ιουδαίων, εξασφαλίζοντας και τη διαφορετικότητα των λαών σε βιολογικό επίπεδο λόγω των θρησκευτικών και πολιτισμικών διαφορών. Βλέπουμε και σήμερα πόση προσπάθεια γίνεται να ελαχιστοποιηθούν οι θρησκευτικές και πολιτισμικές διαφορές μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με απώτερο στόχο την εξάλειψη της βιολογικής διαφορετικότητας εντός της ηπείρου μας. Η πολιτική της σύγχρονής μας Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι ίδια με την πολιτική των Σελευκιδών που εξελλήνιζαν λαούς, ή των Τούρκων που εκτούρκιζαν κατά την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Εν τέλει, η εξέγερση των Μακκαβαίων, εκτός του ότι ήταν δίκαιη και εθνικιστική, διατήρησε και την διαφορετικότητα των Ελλήνων και των Ιουδαίων. Είτε εξελληνίζοντας, είτε εκχριστιανίζοντας ή εξισλαμίζοντας το αποτέλεσμα είναι η μίξη των φυλών και των εθνών. Πάντως, αξίζει να επισημάνουμε ότι οι Σελευκίδες δεν επιχείρησαν να γενοκτονήσουν τους Ιουδαίους, αλλά να τους αφομοιώσουν εξελληνίζοντάς τους, έστω και με τη βία. Γιατί οι Έλληνες δεν είναι ούτε Τούρκοι ούτε Γερμανοί για να κάνουν εθνοκαθάρσεις. Ποτέ δεν υπήρξαν τέτοιοι. Ο σκοπός μας δεν είναι να εξελληνίσουμε κανέναν λαό, αλλά το να μην αφελληνιστούμε εμείς.
Άγιος Παΐσιος και Μακκαβαίοι
Εν κατακλείδι, αντιλαμβανόμαστε και τι εννοούσε ο Άγιος Παΐσιος λέγοντας «Κάνετε προσευχή να βγουν νέοι Μακκαβαίοι». Εννούσε ότι χρειάζονται άνθρωποι για την Ελλάδα που θα εξεγερθούν εναντίον της παγκοσμιοποίησης, η οποία επιχειρεί να συνθλίψει την εθνική μας ταυτότητα, με τον ίδιο εθνικιστικό τρόπο που το έκαναν οι Μακκαβαίοι ενάντια στον εξελληνισμό που τους επέβαλλαν οι Σελευκίδες. Για τον Άγιο Παΐσιο οι Μακκαβαίοι ήταν το σύμβολο του αγώνα υπέρ της διατήρησης της εθνικής και θρησκευτικής ταυτότητας, ένα παράδειγμα εθνικισμού.
Ένα ποίημα του Καβάφη
Το ακόλουθο ποίημα του Καβάφη, γραμμένο το 1929, αναφέρεται στην εξέγερση των Μακκαβαίων που έθεσε ένα τέλος στον εξελληνισμό των Ιουδαίων από τους Σελευκίδες. Ο Αλέξανδρος Ιανναίος ήταν βασιλιάς των Ιουδαίων κατά τους χρόνους της Ασμοναϊκής δυναστείας.
Αλέξανδρος Ιανναίος, και Αλεξάνδρα
Επιτυχείς και πλήρως ικανοποιημένοι,
ο βασιλεύς Αλέξανδρος Ιανναίος,
κι η σύζυγός του η βασίλισσα Αλεξάνδρα
περνούν με προπορευομένην μουσικήν
και με παντοίαν μεγαλοπρέπειαν και χλιδήν,
περνούν απ’ τες οδούς της Ιερουσαλήμ.
Ετελεσφόρησε λαμπρώς το έργον
που άρχισαν ο μέγας Ιούδας Μακκαβαίος
κι οι τέσσαρες περιώνυμοι αδελφοί του·
και που μετά ανενδότως συνεχίσθη εν μέσω
πολλών κινδύνων και πολλών δυσχερειών.
Τώρα δεν έμεινε τίποτε το ανοίκειον.
Έπαυσε κάθε υποταγή στους αλαζόνας
μονάρχας της Αντιοχείας. Ιδού
ο βασιλεύς Αλέξανδρος Ιανναίος,
κι η σύζυγός του η βασίλισσα Αλεξάνδρα
καθ’ όλα ίσοι προς τους Σελευκίδας.
Ιουδαίοι καλοί, Ιουδαίοι αγνοί, Ιουδαίοι πιστοί — προπάντων.
Αλλά, καθώς που το απαιτούν οι περιστάσεις,
και της ελληνικής λαλιάς ειδήμονες·
και μ’ Έλληνας και μ’ ελληνίζοντας
μονάρχας σχετισμένοι — πλην σαν ίσοι, και ν’ ακούεται.
Τωόντι ετελεσφόρησε λαμπρώς,
ετελεσφόρησε περιφανώς
το έργον που άρχισαν ο μέγας Ιούδας Μακκαβαίος
κι οι τέσσαρες περιώνυμοι αδελφοί του.
Από το βιβλίο Μακκαβαίοι Α’ επιβεβαιώνονται όσα προαναφέρθηκαν:
Α Μακ. 1,11 Κατά τους χρόνους εκείνους (των Σελευκιδών) παρουσιάσθησαν από τον λαόν των Ισραηλιτών μερικοί άνδρες παράνομοι, καταφρονηταί του θείου Νόμου, οι οποίοι με τας δημαγωγίας των παρέσυραν πολλούς άλλους, στους οποίους και έλεγον· “ας πάμε να κάμωμεν συνθήκην φιλίας με τα ειδωλολατρικά έθνη, τα οποία ευρίσκονται γύρω μας, διότι από την εποχήν, που εχωρίσθημεν από αυτά, μας ευρήκαν μεγάλαι συμφοραί”.
Α Μακ. 1,12 Ο λόγος αυτός ήρεσεν στους Ισραηλίτας.
Α Μακ. 1,13 Μερικοί δε από τον Ιουδαϊκόν λαόν επροθυμοποιήθησαν και μετέβησαν προς τον βασιλέα των Ελλήνων, τον Αντίοχον, ο οποίος και παρεχώρησεν εις αυτούς το δικαίωμα να ζουν σύμφωνα με τα ήθη και έθιμα των ειδωλολατρικών λαών.
Α Μακ. 1,14 Εκτισαν δε και γυμναστήριον με γήπεδον αθλήσεων εις τα Ιεροσόλυμα, σύμφωνα με τα έθιμα των ειδωλολατρικών εθνών.
Α Μακ. 1,15 Εξήλειψαν (δια χειρουργικής επεμβάσεως) τας περιτομάς των, ώστε να φαίνωνται απερίτμητοι, όπως οι εθνικοί, απεμακρύνθησαν από την αγίαν Διαθήκην, που είχαν συνάψει με τον Θεόν, έγιναν ομόζυγοι και ομόψυχοι με τους ειδωλολατρικούς λαούς. Ψυχή και σώματι διέπραττον το κακόν, ώστε έγιναν πλέον δούλοι εις αυτό.
Στο βιβλίο Μακκαβαίοι Α’ διαβάζουμε ότι ο Αντίοχος ο Δ’ ο Επιφανής επιχείρησε να εξαλείψει την διαφορετικότητα των εθνών καταργώντας τα ήθη κι τα έθιμά τους. Επρόκειτο για μια πολιτική καθαρά αντιφυλετική, όμοια των σύγχρονων παγκοσμιοποιητών:
Α Μακ. 1,41 Ο βασιλεύς Αντίοχος εκοινοποίησε διάταγμα προς όλον το βασίλειόν του, δια του οποίου διέτασσε να γίνουν όλοι οι λαοί ένας λαός,
Α Μακ. 1,42 και να εγκαταλείψουν ο καθένας από αυτούς τους ιδικούς του νόμους. Ολα τα άλλα έθνη εδέχθησαν την απόφασιν αυτήν του βασιλέως,
Α Μακ. 1,43 όπως επίσης και πολλοί από τους Ισραηλίτας συγκατετέθησαν να ακολουθήσουν την θρησκείαν του Αντιόχου, εθυσίασαν εις τα είδωλα και εβεβήλωσαν την αργίαν του Σαββάτου.
