Από το βιβλίο «Συν τοις άλλοις – 37 συνεντεύξεις του Οδυσσέα Ελύτη» (2011) των εκδόσεων Ύψιλον/Βιβλία. Τα αποσπάσματα επιμελήθηκε ο Χάρης Νικολάου.
«ΝΙΩΘΩ ΤΗΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΜΑΣ ΥΠΟΣΤΑΣΗ ΝΑ ΑΛΛΟΙΩΝΕΤΑΙ»
-Νομίζω εδώ θα μπορούσαμε να δώσουμε θέση σε μια εύλογη απορία. Πως συμβιβάζεται να δείχνετε από το ένα μέρος τόση σημασία και αφοσίωση στην ελληνική παράδοση, όπως καθαρά σε κάθε σελίδα φαίνεται απ’το θεωρητικό σας βιβλίο Ανοιχτά Χαρτιά, και, απ’ το άλλο μέρος, η μέχρις αναρχισμού, θα έλεγα, επαναστατική θέση που παίρνετε σε πολλά από τα γραφτά σας….
-Η αυθαίρετη, και ηλίθια στο βάθος, διάκριση ανάμεσα σε “εθνικόφρονες” και “προοδευτικούς” μπερδεύει, όπως συνήθως, τα πράγματα. Τι πάει να πει δηλαδή; Ότι οι προοδευτικοί δεν αγαπούν τον τόπο τους; Ότι τον αγαπούν μόνον οι εθνικόφρονες, που ξέρουμε πολύ καλά ότι ενίοτε τους συμφέρει απλώς να τον αγαπούν; Σ’ εμένα η πίστη στον Ελληνισμό είναι κάτι άλλο. Συνυφασμένο αναμφισβήτητα με την παράδοση. Αλλά κι εδραιωμένο στο παρόν. Πιστεύω πως ο μικρός λαός που είμαστε και οι άλλοι μικροί λαοί- δεν είναι το ίδιο πράγμα. Είμαστε γεμάτοι ελαττώματα, σύμφωνοι, έχουμε, όμως, κοντά στα πολλά πλήν κι ένα σύν απέναντι στους άλλους, που είναι μοναδικό. Οι ξένοι το καταλαβαίνουν περισσότερο από εμάς τους ίδιους. Γι’ αυτό και ή μας ζηλεύουν, όπως οι γείτονες μας, ή μας φοβούνται και δεν εννοούν να μας αφήσουν να σηκώσουμε κεφάλι, όπως απαξάπαντες οι Δυτικοί. Το έδειξαν με την αισχρή στάση τους απέναντι μας και στα χρόνια της Μικρασιατικής εκστρατείας και στις ημέρες μας με την Κύπρο. Αφήνω ότι η ιστορία αυτή είναι βαθύτερη και, άμα την ξεσκαλίσεις, θα φτάσεις ως τις Σταυροφορίες και ως το Σχίσμα. Μόνιμη επιδίωξη της Δύσης ανέκαθεν ήταν να μας χωρέσει τα δύο πόδια στα δικά της παπούτσια. Και να που τα καταφέρνει στις ημέρες μας. Από εδώ και εμπρός, θα περπατάμε με το ένα πόδι στην ΕΟΚ και με το άλλο στο ΝΑΤΟ.
«ΠΑΛΕΥΟΥΜΕ ΓΙΑ ΕΝΑ ΤΙΠΟΤΑ, ΠΟΥ, ΩΣΤΟΣΟ, ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΑΝ»!
-Και μια τελευταία ερώτηση: Τι σας απασχολεί; Τι σας ανυσηχεί περισσότερο, όταν αναλογίζεστε το μέλλον;
-Ήδη, σας το είπα. Είναι η βαρβαρότητα. Τη βλέπω να’ ρχεται μεταμφιεσμένη, κάτω από άνομες συμμαχίες και παρασυμφωνημένες υποδουλώσεις. Δεν θα πρόκειται για τους φούρνους του Χίτλερ ίσως, αλλά για μεθοδευμένη και οιονεί καθυπόταξη του ανθρώπου. Για τον πλήρη εξευτελισμό του. Για την ατίμωση του. Οπόταν αναρωτιέται κανείς: Γιατί παλεύουμε νύχτα μέρα κλεισμένοι στα εργαστήρια μας; Παλεύουμε για ένα τίποτε, που ωστόσο είναι το παν. Είναι οι δημοκρατικοί θεσμοί, που όλα δείχνουν ότι δεν θα αντέξουν για πολύ. Είναι η ποιότητα, που γι’αυτή δεν δίνει κανείς πεντάρα. Είναι η οντότητα του ατόμου, που βαίνει προς την ολική έκλειψη. Είναι η ανεξαρτησία των μικρών λαών, που έχει καταντήσει ήδη ένα γράμμα νεκρό. Είναι η αμάθεια και το σκότος. Ότι οι λεγόμενοι «πραχτικοί άνθρωποι» – κατά πλειονότητα, οι σημερινοί αστοί-μας κοροϊδεύουν είναι χαρακτηριστικό. Εκείνοι βλέπουν το τίποτε. Εμείς το παν. Που βρίσκεται η αλήθεια, θα φανεί μια μέρα, όταν δεν θα ‘μαστε πια εδώ. Θα είναι, όμως, εάν αξίζει, το έργο κάποιου απ’όλους μας. Και αυτό θα σώσει την τιμή όλων μας- και της εποχής μας.
Τα Νέα, 26 Νοεμβρίου 1976
ΤΟ ΧΕΙΡΟΤΕΡΟ ΠΡΑΓΜΑ, Η ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ
-Πριν κλείσουμε αυτή την συνέντευξη, θα επιθυμούσα, κ.Ελύτη, να σας υποβάλλω και μια δυό ερωτήσεις έξω από την ποίηση. Τι θεωρείτε, λόγου χάρη, ότι είναι το χειρότερο πράγμα για τον άνθρωπο;
-H αλλοτροίωση! Να εξαναγκάζεσαι από τις εξωτερικές συνθήκες να μην είσαι αυτός που πραγματικά είσαι.
-Στην ίδια ερώτηση, ο Τσάπλιν και ο Όρσον Ουέλλες είχαν απαντήσει ότι χειρότερο πράγμα για τον άνθρωπο, για τον κόσμο, είναι «Ο Φασισμός», οπρώτος, και «Η πείνα κι ο φόβος», ο δεύτερος…
-….Εγώ δίνω μία διατύπωση που χωράει περισσότερα πράγματα. Λέω: οτιδήποτε εξωτερικό αίτιο σε αναγκάζει να μην είσαι αυτός που πραγματικά είσαι. Οποιαδήποτε καταπίεση που θα σε αναγκάσει να μην είσαι ο Πηλιχός ή ο Ελύτης, αλλά κάποιος άλλος που το πρόσωπο του δεν ταυτίζεται με το δικό σου. Είναι, πιστεύω, το χειρότερο πράγμα που μπορεί να συμβεί σ’έναν άνθρωπο και γι’ αυτό υποφέρουμε τόσο πολύ στην εποχή μας. Γιατί και από τον έναν και τον άλλο πόλο, αυτό γίνεται. Και το μεγαλύτερο κατόρθωμα, κυρίως για έναν πνευματικό άνθρωπο, είναι πάντοτε: να παραμένει αυθεντικός, διαφανής, αδιάφθορος.
-Κι ένα τελευταίο ερώτημα. Ποιό θέμα σας απασχολεί περισσότερο αυτόν τον καιρό;
-Τι θα γίνει η Ελλάδα! Σαν φορέας ενός ειδικού πολιτισμού και μιας ένδοξης γλώσσας. Έκλεισα τα εξήντα μου χρόνια κι από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, μόνο καταστροφές έχουνε δει τα μάτια μου. Και θαυμαστές αντιδράσεις, που όλες τους πήγαν χαμένες από τα ίδια μας τα χέρια. Δεν ξέρω…Θα ήθελα να κοιμηθώ μια μέρα και να ξυπνήσω σε έναν αιώνα όπου και τα πουλιά ακόμη να κελαηδούν ελληνικά και νικητήρια.
Τα Νέα, 27 Ιανουαρίου 1973
»Πρόσεξα ότι δείχνετε πάντα κάπως απορημένος, όταν αντιπαραβάλλω τους Έλληνες με τους Δυτικούς ή τους Ευρωπαίους. Δεν φταίω εγώ. Βεβαίως, εμείς οι Έλληνες ανήκουμε πολιτικά στη Δύση. Είμαστε μέρος της Ευρώπης, μέρος του δυτικού κόσμου, αλλά ταυτόχρονα η Ελλάδα ουδέποτε ήταν μονάχα αυτό. Υπήρχε πάντοτε η ανατολική μεριά που κατείχε μια σημαντική θέση στο ελληνικό πνεύμα. Οι ανατολικές αξίες αφομοιώθηκαν στη διάρκεια της αρχαιότητας. Στον Έλληνα υπάρχει μια πλευρά Ανατολής που δεν θα ‘πρεπε να παραμελείται. Γι’αυτόν το λόγο έκανα τη διευκρίνιση.
-Ποιά η αποστολή του συγχρόνου ποιητή;
– Αυτά είναι πράγματα που δεν λέγονται με δύο λόγια. Χρειάζονται δοκίμια ολόκληρα, αν θέλεις να τα τοποθετήσεις σωστά. Μια που όμως εντοπίσατε το θέμα-και πολύ σωστά- στην Ελλάδα, πρέπει να πω ότι εμείς όλοι, που γράφουμε ελληνικά, έχουμε και πρόσθετες υποχρεώσεις, που μας τις επιβάλλουν η γλώσσα μας και η παράδοση μας. Είμαστε η μόνη χώρα σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο που δεν έπαψε από την εποχή του Ομήρου ίσαμε σήμερα, παρ’ όλες τις περιπέτειες της φυλής, να παράγει ποίηση, και μάλιστα υψηλή ποίηση, σε όλους τους αιώνες. Κάτι το μοναδικό που γεννάει δέος σε όποιον πιάνει την πένα και έχει συνείδηση της ιστορικής του αποστολής. Ας το έχουν διαρκώς υπ’ όψιν τους αυτό οι νέοι που ξεκινούν.
