Το παρακάτω απόσπασμα είναι από το βιβλίο του Πλάτωνος «Τίμαιος». Ο αναγνώστης μπορεί εύκολα να διαπιστώσει ότι σήμερα οι άνθρωποι των φιλελεύθερων κοινωνιών πάσχουν από ψυχικές και σωματικές ασθένειες. Μέσα στις υλιστικές κοινωνίες του καπιταλισμού ο άνθρωπος αιχμαλωτίστηκε ψυχή και σώμα. Η κατάθλιψη και η παχυσαρκία επικρατούν σε μεγάλα ποσοστά. Τι φταίει; Ο φιλελευθερισμός, ο καπιταλισμός και το μπολσεβικικό πνεύμα. Το άτομο εκπαιδεύτηκε να αδιαφορεί για Ιδέες και Ιδανικά, για το Πνεύμα, την Υγεία και το Κάλλος, να προσκυνά την ύλη και να υποδουλώνεται σε αυτή αναζητώντας λίγη ευτυχία. Οι ηδονές χωρίς μέτρο που προσφέρουν λίγες στιγμές ευτυχίας στο άτομο, στο μέλλον προξενούν πόνο. Για αυτό ο Σωκράτης απάντησε στους μαθητές του όταν ρωτήθηκε ποια ηδονή είναι η καλύτερη: «Αυτή που δεν θα προκαλέσει πόνο». Δηλαδή η σύντομη και χωρίς μέτρο απόλαυση επιφέρει μακροχρόνια δυστυχία. Στην σύγχρονη κοινωνία συναντάμε καθημερινά το φαινόμενο των καταχρήσεων.
«Οι ψυχικές ασθένειες, όμως, που προέρχονται από τη διάθεση του σώματος, συμβαίνουν με τον παρακάτω τρόπο.
Πρέπει να συμφωνήσουμε πως η άνοια είναι ψυχική αρρώστια, και πως δύο είδη άνοιας υπάρχουν, η μανία και η αμάθεια. Αν λοιπόν κάποιος υποφέρει απ’ οποιαδήποτε από τις δυο, πρέπει να το χαρακτηρίσουμε ασθένεια. Σοβαρότερες ψυχικές ασθένειες πρέπει να θεωρήσουμε τις υπερβολικές απολαύσεις ή λύπες. Όταν ένας άνθρωπος χαίρεται ή λυπάται έντονα, επειδή βιάστηκε ν’ αποκτήσει, άκαιρα υπερβολική απόλαυση ή ν’ αποφύγει μεγάλη λύπη, χάνει την ικανότητα να βλέπει ή ν’ ακούει σωστά, βρίσκεται σε κατάσταση λύσσας και δεν είναι σε θέση να χρησιμοποιήσει το λογικό του. Κι όταν στον μυελό του ανθρώπου δημιουργείται άφθονο και δυνατό σπέρμα, σαν το δέντρο που παράγει περισσότερους καρπούς από το κανονικό, αυτός δοκιμάζει κάθε τόσο πολλές ξεχωριστές λύπες και πολλές απολαύσεις και τις σχετικές μ’ αυτές συνέπειες· αυτός γίνεται μανιακός στο μεγαλύτερο διάστημα της ζωής του, εξαιτίας των υπερβολικών ηδονών και λυπών, η ψυχή του υποφέρει εξαιτίας των ενεργειών του σώματος και γίνεται νοσηρή και ανόητη. Αυτός ο άνθρωπος δεν θεωρείται άρρωστος αλλά εκούσια κακός, λανθασμένα· στην πραγματικότητα η ακράτεια του στις αφροδίσιες απολαύσεις οφείλεται κυρίως σε μια ειδική ουσία η οποία διαπερνά την αραιότητα των οστών, υγραίνει ολόκληρο το σώμα και είναι ψυχική ασθένεια.
Όλες σχεδόν οι κατηγορίες σχετικά με την ακολασία στις ηδονές και με την αισχρότητα, όσες διατυπώνονται εναντίον των ανθρώπων, ότι με τη θέληση τους γίνονται οι κακοί, δεν είναι σωστές, κανένας δεν είναι με τη θέληση του κακός. Ο κακός γίνεται κακός από κάποια άσχημη κατάσταση του σώματος του και από κακή ανατροφή, κάτι δηλαδή που στον καθένα συμβαίνει αθέλητα και κατά τρόπο εχθρικό. Από τις λύπες, επίσης, που προέρχονται από την κακή κατάσταση του σώματος, μπορεί να γίνει κακή η ψυχή. Όταν οι χυμοί που προέρχονται από οξέα και αλμυρά φλέγματα και όσοι είναι πικροί και γεμάτοι χολή, τριγυρίσουν μέσα στο σώμα και δεν βρουν δρόμο για έξω, τότε •ανακατεύουν τους ατμούς τους με την κίνηση της ψυχής, ενώνονται μαζί της και δημιουργούν μικρές και μεγάλες ψυχικές ασθένειες κάθε είδους, μεγαλύτερες και μικρότερες, περισσότερες και λιγότερες. Αυτές κινούνται προς τις τρεις περιοχές της ψυχής και, όπου καταλήξουν, προκαλούν κάθε λογής δυσθυμίες και στενοχώριες, διάφορα είδη θράσους ή δειλίας, ανοησίες και λησμοσύνες.
Πέρα όμως απ’ αυτά, οι πολιτείες που δημιουργούνται από ανθρώπους σε τέτοια άσχημη κατάσταση, καθώς και οι δημόσιοι ή ιδιωτικοί λόγοι που εκφωνούνται, είναι αναγκαστικά κακοί. Έτσι, αν δεν διδαχτούμε από πολύ μικροί τα μαθήματα που μπορούν να θεραπεύσουν τέτοιες ασθένειες, τότε όλοι μας γινόμαστε ακούσια κακοί εξαιτίας αυτών των δυο λόγων. Γι’ αυτές τις ασθένειες δεν πρέπει να θεωρούμε υπεύθυνα τα παιδιά αλλά πάντοτε περισσότερο τους γονείς και αυτούς που τ’ αναθρέφουν. Οφείλουμε λοιπόν όλοι να προσπαθούμε, όσο καλύτερα γίνεται, να διώχνουμε από πάνω μας το κακό και να επιδιώκουμε το αντίθετο, χρησιμοποιώντας τις ικανότητες μας, τη διαπαιδαγώγηση και τη διδασκαλία. Φυσικά όμως αυτά αποτελούν ξεχωριστά θέματα για συζήτηση.
Τώρα είναι λογικό και σωστό να ψάξουμε να βρούμε το αντίστροφο για τα προηγούμενα, δηλαδή τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να φροντίζουμε το σώμα και το μυαλό μας, ώστε να τα διατηρούμε σε καλή κατάσταση· άλλωστε είναι σωστό να μιλάμε περισσότερο για τα καλά παρά για τα κακά. Κάθε καλό είναι ωραίο και έχει μέτρο. Κατά συνέπεια, το πλάσμα που είναι όμορφο θα είναι και συμμετρικό. Εμείς όμως αντιλαμβανόμαστε μόνο τις μικρές συμμετρίες, ενώ δεν μπορούμε να συλλάβουμε τις μεγάλες και σημαντικές. Κι αναφορικά με την υγεία, τις ασθένειες, την αρετή και την κακία, δεν υπάρχει καμιά συμμετρία ή ασυμμετρία μεγαλύτερη από εκείνη που ισχύει για την ψυχή σε σχέση με το σώμα. Εμείς όμως δεν παρατηρούμε και δεν σκεφτόμαστε τίποτα απ’ αυτά. Δεν βλέπουμε δηλαδή ότι, όταν ένα μικρό κι ασθενικό σώμα αποτελεί το όχημα της ψυχής ή και αντίστροφα, όταν συμβαίνει το αντίθετο, τότε το πλάσμα δεν είναι ολόκληρο ωραίο, επειδή δεν έχει τις σωστές αναλογίες στις πιο σημαντικές συμμετρίες του. Όταν όμως το πλάσμα είναι αντίθετο από το προηγούμενο, εκείνος που ξέρει να προσέχει το θεωρεί ως το ωραιότερο και πιο θαυμαστό θέαμα. Ένα σώμα που έχει μακριά σκέλη ή οποιαδήποτε άλλη δυσαναλογία που οφείλεται στην υπερβολή, δεν είναι μόνο άσχημο αλλά, στην περίπτωση που χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια, κουράζεται υπερβολικά, παθαίνει σπασμούς, πέφτει κάτω από αδεξιότητα κι έτσι προκαλεί πολλά κακά στον εαυτό του. Το ίδιο πρέπει να σκεφτούμε για τον συνδυασμό που ονομάζουμε ζωντανό πλάσμα.
Όταν η ψυχή μέσα του είναι ισχυρότερη από το σώμα και βρίσκεται σε ένταση, τότε το συνταράζει από μέσα και του προκαλεί διάφορες ασθένειες· όταν ασχολείται με πάθος με κάποιες μελέτες ή έρευνες, του δημιουργεί φθορές. Αν πάλι παίρνει μέρος, ιδιωτικά ή δημόσια, σε βίαιες διδασκαλίες και ρητορικές διαμάχες, το σώμα φουντώνει, ταράζεται και παθαίνει καταρροές. Έτσι εξαπατά την πλειοψηφία των λεγόμενων γιατρών και τους κάνει ν’ αποδίδουν το κακό σε άλλες αιτίες αντί για τις πραγματικές. Από το άλλο μέρος, όταν ένα μεγάλο και ισχυρότερο από την ψυχή σώμα βρίσκεται κοντά σε μια μικρή και ασθενική διάνοια — επειδή οι άνθρωποι έχουν από τη φύση τους δυο είδη επιθυμιών, δηλαδή την τροφή για το σώμα και τη φρόνηση για το θείο τμήμα που διαθέτουν — οι κινήσεις του ισχυρότερου υπερισχύουν και αυξάνουν τη δύναμη του, ενώ η ψυχή γίνεται ανόητη, χωρίς αρκετή αντίληψη και σημαντική μνήμη. Τότε προκαλείται η μεγαλύτερη και πιο επικίνδυνη απ’ όλες τις αρρώστιες, η αμάθεια.
Γι’ αυτά τα δύο υπάρχει μόνο ένας τρόπος σωτηρίας· να μην ασκούμε την ψυχή χωρίς το σώμα ή το αντίθετο, ώστε να μην αντιδρούν μεταξύ τους και να εξασφαλίζουν την υγεία και την ισορροπία τους. Έτσι, όποιος ασχολείται, με τα μαθηματικά ή με οποιοδήποτε άλλο αντικείμενο κι εργάζεται διανοητικά με ένταση, πρέπει επίσης να ασκεί ανάλογα και το σώμα του με τη γυμναστική, ενώ εκείνος που φροντίζει το σώμα του με προσοχή οφείλει να κάνει ανάλογες ασκήσεις και στην ψυχή, καλλιεργώντας τη μουσική και τη φιλοσοφία γενικά, αν θέλει να ονομάζεται ταυτόχρονα καλός και αγαθός.
Πρέπει επίσης να φροντίζουμε τα διάφορα μέρη του σώματος και της ψυχής, μιμούμενοι τη μορφή του σύμπαντος. Αφού το σώμα καίγεται ή παγώνει εσωτερικά από τα μόρια που μπαίνουν μέσα του, ενώ ξηραίνεται ή υγραίνεται απ’ όσα υπάρχουν γύρω του, με αποτέλεσμα να υποφέρει κι από τις δυο αυτές κινήσεις, αν ο κάτοχος του δεν αντιδράσει και μείνει ήσυχος, τότε θα καταστραφεί· αν όμως μιμηθεί κάποιος εκείνη που ονομάσαμε μητέρα και τροφό του σύμπαντος και δεν αφήσει ποτέ το σώμα του αδρανές αλλά το κινεί συνεχώς προκαλώντας εσωτερικά τραντάγματα, τότε το υπερασπίζεται σωστά από τις εσωτερικές και εξωτερικές κινήσεις. Αν μάλιστα με σωστές δονήσεις βάλει σε τάξη, όπως ταιριάζει με τη φύση τους, τις σωματικές παθήσεις και τα μέρη που κινούνται ακατάστατα, σύμφωνα με όσα είπαμε πιο πριν για το σύμπαν, τότε δεν θα τους επιτρέψει να δημιουργήσουν πολέμους και αρρώστιες μέσα στο σώμα σαν να ήταν εχθροί του αλλά, αφού τα βάλει κοντά του σαν φίλους, θα τα κάνει δημιουργούς υγείας. Σε σχέση τώρα με τις κινήσεις του σώματος, η καλύτερη είναι εκείνη που γίνεται από τον εαυτό του για τον ίδιο του τον εαυτό, αφού είναι σχεδόν όμοια με την κίνηση της διάνοιας και του σύμπαντος. Αντίθετα, η κίνηση που προκαλείται από κάτι άλλο δεν είναι εξίσου καλή, ενώ χειρότερη απ’ όλες είναι εκείνη η οποία επιβάλλεται σ’ ένα σώμα που βρίσκεται σε ηρεμία και η οποία κινεί τα μέρη του με τη βοήθεια ξένης επίδρασης. Γι’ αυτό τον λόγο καλύτερη κίνηση είναι, εκείνη που καθαρίζει και αναπτύσσει το σώμα με τη γυμναστική· ακολουθεί εκείνη που γίνεται με ταλαντώσεις χωρίς σωματική κόπωση, όπως συμβαίνει μέσα σ’ ένα πλοίο ή σε κάποιο όχημα- το τρίτο είδος, που μολονότι είναι χρήσιμο σε κάποιον που βρίσκεται σε απόλυτη ανάγκη, δεν πρέπει να γίνεται αποδεκτό από κανέναν, είναι η κάθαρση με φάρμακα.
Καμιά ασθένεια που δεν συνεπάγεται μεγάλους κινδύνους δεν πρέπει να την ερεθίζουμε με φάρμακα. Πραγματικά, η φύση των ασθενειών μοιάζει κάπως με εκείνη των ζωντανών πλασμάτων, επειδή η σύσταση αυτών των πλασμάτων έχει καθορισμένη περίοδο ζωής για το σύνολο του είδους αλλά και για κάθε συγκεκριμένο άτομο χωριστά, με εξαίρεση τα αναπότρεπτα ατυχήματα. Τα τρίγωνα κάθε ατόμου είναι φτιαγμένα από την αρχή με ικανότητα ζωής μέχρι ένα ορισμένο χρονικό όριο, πέρα από το οποίο τίποτα δεν μπορεί να συνεχίσει να ζει. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τη σύσταση των ασθενειών. Όταν τις διαλύσουμε βίαια με φάρμακα πριν συμπληρωθεί ο προκαθορισμένος τους χρόνος, τότε ακολουθούν πολλές και σοβαρές αρρώστιες στη θέση των λίγων κι ελαφρών. Γι’ αυτό πρέπει να αντιμετωπίζουμε αυτές τις ασθένειες, όσο έχει κάποιος αυτή την ευκαιρία, με δίαιτα, παρά να τις ερεθίζουμε με φάρμακα που μπορεί να δυσκολέψουν τη θεραπεία του κακού. Νομίζω όμως πως είναι αρκετά όσα είπαμε μέχρι τώρα για τη σύσταση του ζωντανού πλάσματος και για το σώμα του, δηλαδή για τον τρόπο με τον οποίο θα κατευθύνει και θα κατευθύνεται από τον εαυτό του, ώστε να ζει σύμφωνα με τη λογική».
Σχόλιο κι επιμέλεια:
Αλέξανδρος Καρράς
