Γράφει ο Αλέξανδρος Καρράς
Σε μια εκπομπή του ο Ρένος Αποστολίδης συζητώντας με τον Γεώργιο Γεωργαλά για την Ουγγρική Επανάσταση του 1956 κατηγόρησε τον Νίκο Καζαντζάκη ότι καθιερώθηκε στην συνείδηση της Αριστεράς επειδή χαιρέτησε το αιματοκύλισμα των Ούγγρων από τους Σοβιετικούς. Ο Ρένος Αποστολίδης, ο οποίος υπήρξε ένα εξαιρετικό μυαλό με πολλές εύστοχες τοποθετήσεις κατά της δημοκρατίας και του όχλου, αλλά και με πολλές θαυμάσιες προτάσεις για την παιδεία του ελληνικού λαού, σε ό,τι αφορά τον Νίκο Καζαντζάκη εκδήλωνε μια εμπάθεια. Συγγραφέας κι ο ίδιος, είναι γνωστό άλλωστε, η όλη αυτή αρνητικότητα που βγάζει για τον μεγάλο συγγραφέα Καζαντζάκη δηλώνει έναν ανταγωνισμό, έναν φθόνο για τη δόξα και την αναγνώριση που απόλαυσε και απολαμβάνει ακόμα και σήμερα. Το ίδιο έχει συμβεί και με τον Δημήτρη Λιαντίνη, καθώς κι εκείνος έχει μιλήσει εναντίον του και δεν τον αναγνώριζε ως μεγάλο συγγραφέα. Ανταγωνισμός λοιπόν.
Έλεγε λοιπόν στην συγκεκριμένη εκπομπή ο Ρένος Αποστολίδης για τον Νίκο Καζαντζάκη τα ακόλουθα: «Αυτά τα οποία (τα τανκς των Σοβιετικών εννοεί) χαιρέτησε ο Καζαντζάκης με τη φράση ότι χαιρετίζει τον ελευθερωτή Σοβιετικό Στρατό, με δήλωση που δημοσιεύτηκε σε όλες τις εφημερίδες του κόσμου. Αυτό και τον κατέστησε τον αγαπημένο οριστικά της Αριστεράς.»
Αυτά είπε ο Αποστολίδης για τον Καζαντζάκη. Αλλά η αλήθεια είναι πολύ διαφορετική. Στην εφημερίδα «Έθνος» στις 14 Νοεμβρίου του 1956 δημοσιεύτηκε μια δήλωση του Καζαντζάκη όπου απαντούσε στο τηλεγράφημα των Ούγγρων συγγραφέων που ζητούσαν συμπαράσταση από όλους τους πνευματικούς ανθρώπους της εποχής. Η Ουγγρική Επανάσταση είχε ξεκινήσει στις 23 Οκτωβρίου του 1956 και τελείωσε στις 10 Νοεμβρίου του ίδιου έτους. Την ίδια περίοδο διεξάγετο ο αγών της ΕΟΚΑ του Γεωργίου Γρίβα Διγενή για την απελευθέρωση της Κύπρου από τον αγγλικό ζυγό. Τον Μάιο του 1956, δηλαδή λίγους μήνες νωρίτερα από το ξέσπασμα της Ουγγρικής Επανάστασης, είχαν εκτελεστεί ο Μιχαλάκης Καραολής και ο Ανδρέας Δημητρίου. Ο Καζαντζάκης απάντησε λοιπόν στους Ούγγρους συγγραφείς τα ακόλουθα χωρίς να αφήνει την Κύπρο και τις μαρτυρικές στιγμές του ηρωικού αγώνα της ΕΟΚΑ του Γρίβα έξω από το μήνυμά του:
«Σαν Έλληνας που υποφέρω για την αιματηρή κατάπνιξη της ελευθερίας στην Κύπρο, εννοώ καλύτερα τον ηρωικό αγώνα του ουγγρικού λαού». Δηλαδή ο Κρητικός λογοτέχνης δήλωσε με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο ότι ως Έλληνας ένιωθε πολύ καλά την εξέγερση των Ούγγρων εναντίον της σοβιετικής κατοχής λόγω της Κύπρου και της αγγλικής κατοχής. Με τον τρόπο αυτό έστειλε διεθνώς κι ένα μήνυμα για την Κύπρο.
Τον Ιανουάριο του 1957 ο Νίκος Καζαντζάκης θα τοποθετηθεί εκ νέου για το θέμα της Ουγγρικής Επανάστασης κατόπιν αιτήματος του Ιδρύματος Ευρωπαϊκής Κουλτούρας. Έτσι, ο Έλληνας συγγραφέας, θα απαντήσει τηρώντας μια αντικειμενική στάση και διευκρινίζοντας πως όσες πληροφορίες έχει είναι από τις αστικές εφημερίδες. Ούτε σε αυτή τη δήλωση ο Καζαντζάκης χαιρετίζει τον «απελευθερωτή Σοβιετικό Στρατό», όπως ισχυρίστηκε ο Ρένος Αποστολίδης. Τα ίδια εξάλλου συκοφαντικά λένε και διάφοροι νοσταλγοί του χιτλερικού Παγγερμανισμού εν Ελλάδι, αποσιωπώντας τις λεπτομέρειες και μη διευκρινίζοντας την πραγματικότητα. Δηλαδή, τον πρώτο χαιρετισμό του Καζαντζάκη προς τους Ούγγρους συγγραφείς, όπου μνημόνευεσε και τον αγώνα της ΕΟΚΑ, αλλά και τη δεύτερη δήλωσή του με την οποία ανέφερε ότι κάθε κατακτητής καταντά απαίσιος! Ότι δηλαδή οι Ρώσοι είναι κατοχικές δυνάμεις και κατακτητές που καταπιέζουν κι αδικούν τον ουγγρικό λαό!
Η απάντησή του θα δημοσιευτεί στο περιοδικό «Καινούρια Εποχή» και είναι η ακόλουθη:
«Αγαπητέ κύριε Κομπανιόλα,
θα προσπαθήσω να απαντήσω όσο γίνεται πιο αντικειμενικά στο ερωτηματολόγιο, που θέτει στα μέλη του ο «Σύλλογος Ευρωπαϊκής Παιδείας». Καθώς δεν ανήκω παρά στο στρατόπεδο της ειρήνης και της ελευθερίας ελπίζω να είμαι αμερόληπτος. Δυστυχώς όμως δεν μπορώ παρά να βασιστώ στις πληροφορίες, που μας δώσανε οι αστικές εφημερίδες, που είναι φυσικά γιομάτες ύπουλα ενοχοποιητικά στοιχεία. Με αυτή την επιφύλαξη να ποια είναι η απάντησή μου:
1) Ολόκληρος ο ουγγρικός λαός – έξω από κείνους, που ανήκαν στην κυβέρνηση – ήταν δυσαρεστημένος. Είχανε βαρεθεί τη ρωσική κατοχή, γιατί α) κάθε κατακτητής είναι απαίσιος, β) οι Ρώσοι φερθήκανε σκληρά και εκμεταλλευθήκανε ασυνείδητα ψυχικές, οικονομικές και πνευματικές πηγές του τόπου. Και κάνανε ένα σωρό λάθη και αδικίες.
2) Όταν ξέσπασε η καθολική λαϊκή επανάσταση, οι επαναστατημένοι χωριστήκανε σε διάφορες κατηγορίες: Στους αντιρώσους, στους αντικομμουνιστές Ρώσους, στους γενικά αντικομμουνιστές.
3) Αυτοί οι τελευταίοι οι αντικομμουνιστές, φασίστες, παλιοί οπαδοί του Χόρτυ, ξένοι προβοκάτορες, ενθαρρυμένοι όχι μόνο από την καπιταλιστική προπαγάνδα, αλλά και από την βοήθειά της – χρήματα, όπλα, υποσχέσεις – κοντέψανε να κερδίσουνε την παρτίδα: τις μέρες ακριβώς, που είχανε τη δύναμη στα χέρια τους, κάνανε φοβερό μακελιό. Το κομμουνιστικό καθεστώς βρέθηκε σε κίνδυνο. Αν η αντίδραση έβγαινε νικήτρια, θα μετάδινε το μικρόβιο σ’ όλους τους δορυφόρους. Τότε θα κινδύνευε σ’ όλο την Κεντρική Ευρώπη ο κομμουνισμός και η ήττα του θα ‘ταν η χαριστική βολή.
4) Αυτή τη στιγμή επενέβη ο ρωσικός στρατός. Ήταν υποχρεωμένος, έπρεπε να επέμβει. Η επέμβαση ήταν βίαιη, άγρια, απάνθρωπη. Μπορούσε όμως να ‘ταν πιο ανθρώπινη; Ήτανε για το συμφέρον της ανθρωπότητας η εξόντωση του κομμουνισμού ή η επιβράδυνση της πορείας του; That is the question.»
Ο Καζαντζάκης εξηγεί λοιπόν πως οι Ρώσοι ήταν υποχρεωμένοι να αντιδράσουν όπως αντέδρασαν διότι, διαφορετικά, θα κινδύνευαν με συνεχείς επαναστάσεις που θα ξεσπούσαν από το θάρρος που θα είχε μεταδώσει ο ουγγρικός λαός, εάν είχε επιτύχει να κερδίσει την ελευθερία του. Εξήγησε λοιπόν με αντικειμενικό τρόπο και χωρίς συναισθημαντισμούς ότι κάθε κατακτητής θα αντιδρούσε με τον ίδιο τρόπο προκειμένου να καταφέρει να διατηρήσει την κατοχή της εξουσίας. Αυτή είναι μια ιστορική πραγματικότητα. Ο Καζαντζάκης σαν άνθρωπος της διανόησης, ώριμος και σκεπτόμενος, αλλά και καθόλου φανατικός εξέτασε τα γεγονότα της Ουγγρικής Επανάστασης με εξαιρετικό τρόπο αναλύοντας το δίκαιο και των δύο πλευρών. Δίκαιο είναι ο κατεκτημένος να διεκδικήσει την ελευθερία του. Δίκαιο και ο κατακτητής να εξασφαλίσει τη διατήρηση των κατακτήσεών του. Αυτά είπε τότε ο Καζαντζάκης και τίποτα περισσότερο. Τουλάχιστον άνθρωποι σαν τον Ρένο Αποστολίδη θα έπρεπε να το είχαν καταλάβει. Για τους υπόλοιπους είναι κατανοητή κάθε αδυναμία κατανόησης του πνεύματος ενός Καζαντζάκη.
