Νεοκλής Καζάζης (σκίτσο του Θοδωρή Σταθόπουλου)
Ὁ Νεοκλὴς Καζάζης γεννήθηκε τὸ 1849 στὴν Πέτρα Μηθύμνης τῆς Λέσβου. Σπούδασε στὴ Νομικὴ Σχολὴ τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν κι ἀναγορεύτηκε διδάκτορας τὸ 1870. Τελειοποίησε τὶς σπουδές του στὴ Γερμανία καὶ Γαλλία καὶ ἐπέστρεψε στὴν Ἀθήνα τὸ 1877. Τὴν ἴδια χρονιὰ ἔγινε ὑφηγητὴς τῆς Φιλοσοφίας τοῦ Δικαίου. Μετὰ ἀπὸ δύο χρόνια τοῦ ἀνατέθηκε καὶ ἡ διδασκαλία τῆς Ἐγκυκλοπαιδείας τοῦ Δικαίου στὴ Νομικὴ Σχολὴ Ἀθηνῶν. Ἀπὸ τὸ 1882 μέχρι τὸ 1887 τμηματάρχης Δημόσιας Οἰκονομίας καὶ Στατιστικῆς τοῦ Ὑπουργείου Ἐσωτερικῶν (κυβερνήσεις Τρικούπη – Δεληγιάννη) κι ἀπὸ τὸ 1887 μέχρι τὸ 1890 γενικὸς διευθυντὴς τῶν Ταχυδρομείων καὶ Τηλεγράφων. Τὸ 1883 διορίστηκε ἐπίτιμος καθηγητὴς τοῦ Φυσικοῦ Δικαίου. Ἀπὸ τὸ 1879 μέχρι τὸ 1910, ὡς καθηγητὴς τῆς Νομικῆς τοῦ Πανεπιστημίου, δίδαξε Ἐγκυκλοπαιδεία τοῦ Δικαίου, Φιλοσοφία τοῦ Δικαίου καὶ Πολιτικὴ Οἰκονομία. Ὑπῆρξε ἀντεπιστέλλον μέλος τῶν Ἑταιρειῶν Πολιτικῆς Οἰκονομίας καὶ Στατιστικῆς στὸ Παρίσι καὶ τὸ ἑλληνικὸ κράτος τὸν ἔστειλε ὡς ἀντιπρόσωπο στὸν ἑορτασμὸ τῆς ἑκατονταετηρίδας τοῦ “Γαλλικοῦ Κώδικα” τὸ 1904. Διατέλεσε Κοσμήτορας τῆς Νομικῆς Σχολῆς τὸ 1890-1891, 1900-1901, 1907-1908 καὶ Πρύτανης τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν τὸ 1902-1903.
Τὸ 1910 παραιτήθηκε ἀπὸ τὴ θέση τοῦ καθηγητῆ, ἐπειδὴ θέλησε ν’ ἀναμειχθεῖ ἐνεργὰ στὴν πολιτική. Πράγματι, ἐκλέχτηκε γιὰ δύο μῆνες βουλευτὴς Ἀττικῆς καὶ Βοιωτίας στὴν Πρώτη Ἀναθεωρητικὴ Βουλὴ στὶς ἐκλογὲς τῆς 8ης Αὐγούστου, ὡς συντακτικός. Στὶς ἑπόμενες ἐκλογὲς τῆς 28ης Νοεμβρίου τοῦ ἴδιου ἔτους δὲν ἐπανεξελέγη. Ἡ συγγραφική του δραστηριότητα εἶναι ἐκτενέστατη, πολυδιάστατη κι ἀξίζει νὰ μελετηθεῖ συστηματικά.
Ἡ ἐθνικὴ δράση τοῦ Ν. Καζάζη ἀρχίζει κυρίως μὲ τὴν ἐκλογή του ὡς προέδρου τῆς Ἑταιρείας «Ὁ Ἑλληνισμὸς» καὶ ταυτίζεται ἀπόλυτα μὲ τὴ δράση της. Χάρη στὶς περιοδεῖες του στὸ ἐσωτερικό, γιὰ τὴν ἴδρυση τῶν παραρτημάτων τῆς Ἑταιρείας καὶ στὸ ἐξωτερικὸ (Παρίσι, Λονδίνο, Ρώμη) τὸ ἔργο τῆς Ἑταιρείας γίνεται εὐρύτατα γνωστό. Σὲ μιὰ ἀπ’ αὐτές, στὴ Φιλιππούπολη, τὸν Αὔγουστο τοῦ 1902, ἔγινε δολοφονικὴ ἀπόπειρα ἐναντίον του στὸ μέγαρο τῆς ἑλληνικῆς Μητρόπολης.
Τὸ 1906 ἐπισκέπτεται Ἕλληνες τοῦ Ρωσικοῦ Καυκάσου, ἐνῷ συνεχίζει νὰ διοργανώνει συλλαλητήρια στὴν Ἀθήνα καὶ στὸ ἐξωτερικό. Ἰδρύει στὸ Παρίσι τὸ Σύνδεσμο ὑπὲρ τῶν ἑλληνικῶν δικαίων μὲ τὴ σύμπραξη Γάλλων πολιτικῶν καὶ διανοουμένων. Δίνει συνεντεύξεις γιὰ τὰ ἐθνικὰ ζητήματα σὲ ξένους ἀνταποκριτὲς στὴν Ἑλλάδα καὶ στὸ ἐξωτερικὸ (Παρίσι, Βιέννη, Ρώμη) καὶ συμμετέχει, ὡς μέλος, στὴν ἐπιτροπὴ γιὰ τὴ συγκέντρωση εἰσφορῶν ὑπὲρ τοῦ Παναγίου Τάφου. Γιὰ τὴν προσφορά του αὐτὴ ὁ πατριάρχης Ἱεροσολύμων Δαμιανὸς Α´ τοῦ ἀπένειμε τὸν Τίμιο Σταυρὸ τῶν Ἱπποτῶν τοῦ Παναγίου Τάφου. Καλεῖται σὲ συνδιασκέψεις καὶ συμμετέχει στὸ Διεθνὴ Σύνδεσμο γιὰ τὸ Ἀνατολικὸ Ζήτημα.
Χαρακτηριστικὸ δεῖγμα τοῦ πολιτικοῦ λόγου τοῦ Καζάζη εἶναι οἱ ἀγορεύσεις του γιὰ τὴ Μακεδονία καὶ Θρᾴκη. Ὅλες οἱ ἐνέργειές του ἀποσκοποῦν στὴν τόνωση τοῦ ἐθνικοῦ φρονήματος, στὴ διατήρηση τῆς παράδοσης, στὴν ἄντληση δύναμης ἀπὸ τὸ “ἔνδοξο” παρελθόν, στὴν ὑλοποίηση τῆς Μεγάλης Ἰδέας καὶ στὴν πολιτικὴ καὶ πολιτισμικὴ ἀναγέννηση τῆς Ἑλλάδας.
Ὁ Νεοκλὴς Καζάζης ὑπῆρξε ἀγωνιστὴς γιὰ τὴν Ἑλλάδα καὶ συνέγραψε πολλὰ βιβλία. Ἀπὸ τὸ Μοναστήρι, ὁ Ἴων Δραγούμης παρότρυνε τὸν Παῦλο Μελᾶ στὶς 23 Ἰανουαρίου τοῦ 1903 νὰ ὀργανώσει μὲ τὴν Ἑταιρεία ὁ Ἑλληνισμός, τοῦ Καζάζη, μία δημοσιογραφικὴ καμπάνια στὴν Εὐρώπη ὑπὲρ τῆς Μακεδονίας. Σὲ ἄλλο γράμμα του ὁ Δραγούμης γράφει στὸν Παῦλο Μελᾶ τὴ διεύθυνση τῆς Ἑταιρείας ὁ Ἑλληνισμὸς γιὰ νὰ συναντήσει τὸν Καζάζη καὶ νὰ λάβει χρήματα ἀπὸ αὐτόν, τὰ ὁποῖα ἐν συνεχείᾳ νὰ τοῦ στείλει γιὰ τὴν ὀργάνωση τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγῶνα. Χαρακτηριστικὸ δεῖγμα τοῦ πολιτικοῦ λόγου τοῦ Καζάζη εἶναι οἱ ἀγορεύσεις του γιὰ τὴ Μακεδονία καὶ Θρᾴκη. Ὅλες οἱ ἐνέργειές του ἀποσκοποῦν στὴν τόνωση τοῦ ἐθνικοῦ φρονήματος, στὴ διατήρηση τῆς παράδοσης, στὴν ἄντληση δύναμης ἀπὸ τὸ «ἔνδοξο» παρελθόν, στὴν ὑλοποίηση τῆς Μεγάλης Ἰδέας καὶ στὴν πολιτικὴ καὶ πολιτισμικὴ ἀναγέννηση τῆς Ἑλλάδας. Ἐναντιωνόταν στὸν κοινοβουλευτισμὸ γράφοντας μάλιστα ἕνα βιβλίο κατὰ τοῦ συγκεκριμένου πολιτικοῦ συστήματος. Ἔλεγε:
«Καὶ ἐν τούτοις, παρὰ τὸν λαϊκὸν αὐτῆς κατ’ ἐπίφασιν χαρακτήρα, ἡ ἑλληνικὴ ὀλιγαρχία ἀπὸ πολλῶν δεκαετηρίδων οὐδὲν γενναῖον καὶ σωστικὸν ἐδημιούργησεν ὑπὲρ τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ. Ἐν τῇ εἰλικρινεῖ καὶ ἀμερολήπτῳ ἀναλύσει τῶν ἱστορικῶν γεγονότων, τῶν ἐπελθόντων ἀπὸ τῆς ἰδρύσεως τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους, καταδηλοῦται, ὅτι οὐχὶ τὸ ἐθνικὸν συμφέρον ἐπρωτοστάτησεν ἐν τῇ διοικήσει τῶν κοινῶν πραγμάτων, ἀλλὰ τὸ κομματικόν, ἡ ἀπὸ κομματικῆς ἀπόψεως ἀντίληψις. Ἡ ὀλιγαρχία, βασιζομένη κατὰ πλάσμα ἐπὶ τῆς λαϊκῆς βουλήσεως, ἐξετράπη εἰς τοιοῦτον βαθμόν, ὥστε νὰ μὴ διστάσῃ νὰ κηρύξῃ πλέον ἢ ἄπαξ ἀνυποκρίτως τὴν ἀνάγκην τῆς θυσίας τῶν γενικῶν συμφερόντων εἰς τὰ μερικά, τὰ κομματικά. Καὶ ταῦτα ἐν ὀνόματι του Κοινοβουλευτισμοῦ, τῶν Θεσμῶν.
Ἡ κοινοβουλευτικὴ νόσος κατέστη κατὰ τὴν στιγμὴν ταύτην ἓν τῶν χειρίστων κακῶν, τῶν ἀπειλούντων τὴν εὐημερίαν καὶ τὴν πρόοδον τῶν εὐρωπαϊκῶν λαῶν. Δηλητηριώδης ἔκφυσις τοῦ κοινωνικοῦ ὀργανισμοῦ, δὲν δύναται ἣ νὰ περιαγάγῃ εἰς ἀποσύνθεσιν καὶ καταστροφὴν πάντα λαὸν, ἐκ τοῦ κοινοβουλίου ἀπεκδεχόμενον μόνον τὴν φυσικὴν καὶ ἠθικὴν αὐτοῦ ἐνίσχυσιν καὶ σωτηρίαν. Κατὰ τὸ φαινόμενον, κατὰ τύπους μόνον μετέχει ὁ λαὸς εἰς τὴν διοίκησιν τῶν κοινῶν πραγμάτων. Κατ’ οὐσίαν ὁ διὰ τῆς διοικήσεως καὶ πάσης ἄλλης μαγγανίας ἐπιβαλλόμενος ἐπὶ τῆς ψήφου του εἶνε ὁ ἀπόλυτος δεσπότης καὶ κυρίαρχος, οὗ τὰ συμφέροντα ἀσυνειδήτως ἐξυπηρετεῖ ἡ λαϊκὴ ψῆφος.
“Ὁ Κοινοβουλευτισμός”, ἔγραφε πρό τινος καιροῦ ὁ Lombroso, “ἐξαναγκάζει τοὺς ἀντιπροσώπους τῆς λαϊκῆς δυνάμεως νὰ παραβλέπωσι τὰ μεγάλα τοῦ κράτους συμφέροντα, ἐξωθῶν αὐτοὺς εἰς τὴν κάλυψιν τῶν εὐθυνῶν καὶ πρὸ τοῦ ἐγκλήματος. Οἱ ἀντιπρόσωποι οὗτοι καθίστανται ἔνεκα τούτου ἐγκληματίαι ὡς ἐκ τῶν περιστάσεων, καὶ ἐν ᾗ περιπτώσει δὲν ἐγεννήθησαν τοιοῦτοι”.»
Οἱ ἰδέες του γιὰ τὴν Πατρίδα, τὸ Ἔθνος, τὴ Θρησκεία, τὸν κομμουνισμό, τὸν φιλελευθερισμὸ καὶ τὸν κοινοβουλευτισμὸ ἦταν κάτι τὸ πρωτόγνωρο γιὰ τὴν Ἑλλάδα. Εἶναι ὁ πρῶτος ποὺ ἔθεσε τὸ τρίπτυχο «Πατρίς – Θρησκεία – Οἰκογένεια». Οἱ θεωρίες του ἐμφανίστηκαν στὰ φασιστικὰ κινήματα τῆς Ἑλλάδας τοῦ Μεσοπολέμου καθῶς καὶ στὸ Καθεστὼς τῆς 4ης Αὐγούστου τοῦ Ἰωάννη Μεταξᾶ. Οἱ ἰδέες τοῦ Καζάζη εἶναι φανερὸ πὼς εἶχαν ἐπηρεάσει τὸν Ἴωνα Δραγούμη.
