Ο Νίκος Καζαντζάκης στο βιβλίο του «Ταξιδεύοντας στην Ισπανία» καταγράφει όσα είδε στον Ισπανικό Εμφύλιο στο κεφάλαιο «Viva la muerte». Μεταξύ άλλων προβληματίζεται για την εκπαίδευση των μισθοφόρων Μαροκινών που πολεμούσαν για την Ισπανία:
«Πίσω από μια σειρά δέντρα ακούγονταν ξεροί, απανωτοί κρότοι χειροβομβίδας. Και μια βουή δέντρα που σπάζουν,
– Θα’ πιασαν πάλι κανένα τανκ οι Μαροκινοί! μου είπε ο σύντροφός μου. Πέφτουν απάνω του, σκαρφαλώνουν, ρίχνουν χειροβομβίδες, σκοτώνουν τον οδηγό και το παίρνουν.
– Δεν είναι επικίντυνο να μαθαίνεται τους Μαροκηνούς να σκοτώνουν Ισπανούς; ειπα.
Ο αξιωματικός σήκωσε τους ώμους:
– Είναι, οι καλύτεροι μας στρατιώτες, αποκρίθηκε. Ατρόμητοι, πειθαρχικοί, αφοσιωμένοι. Μαθαίνουν καταπληχτικά εύκολα να χρησιμοποιούν τα όπλα, τα κανόνια, τις χειροβομβίδες. Έχουν οξύτατη δράση κι ακοή. Βλέπουν και τη νύχτα και συνάμα ακούν και τον παραμικρότερο θόρυβο, σα θεριά. Όταν πολεμούν, κι εμάς τους ίδιους κυριεύει ο φόβος!
Δεν είπα τίποτα. Μα μια μέρα θα το μετανιώσουμε πιχρά που τους μαθαίνουμε τώρα να πολεμούν και να μας σκοτώνουν. Για την άμεση ανάγκη θυσιάζουμε το μελλούμενο. Μια μέρα, όλες τούτες οι δυνατές ακόμα, αξεθύμαστες ράτσες θα πέσουν απάνω μας, μα κανένας σήμερα δεν το προσέχει. Και χαιρούμουν έτσι να βλέπω έναν ιστορικό νόμο – την κάθοδο των βαρβάρων- να προχωράει ανήλεος, ν’ ανοίγει δρόμο, να του ανοίγουμε δρόμο και να κατασκηνώνει ανάμεσά μας. Και κανένας να μην τον βλέπει. Όσο να’ρθει το πλήρωμα του χρόνου και να γίνει ορατός. Πλήρωμα του χρόνου θα πει: όταν θα’ ναι πια αργά.»
Τι θα έλεγε άραγε σήμερα ο μεγάλος Έλληνας διανοούμενος;
