Σε ένα από τα ταξίδια του που ένιωσε όλη την γοητεία που άσκησε επάνω του η προσωπικότητα του Μουσολίνι κατά την επίσκεψη στο γραφείο του Ιταλού ηγέτη, Ο Καζαντζάκης στον πρόλογό του μας δίνει ένα μήνυμα για αγώνα, αγώνα πνευματικό, διότι κάθε επανάσταση ξεκινά από το πνεύμα. Αν οι ιδέες δε σκορπιστούν στις ψυχές των ανθρώπων, αν δεν κηρύξεις μια νέα πίστη καμία επανάσταση, καμία αλλαγή δε θα συντελεστεί στον κόσμο. Αν αυτό δεν ήταν αλήθεια τότε δεν θα θεσπίζονταν ποτέ νόμοι λογοκρισίας και ποτέ δε θα αφορίζονταν οι άνθρωποι του πνεύματος. Κι αυτό είναι κάτι που σήμερα το νιώθεις περισσότερο από ποτέ, φίλε μου.
Από τον πρόλογο στο «Ταξιδεύοντας -Ιταλία, Αίγυπτος, Σινά, Ιερουσαλήμ, Κύπρος, Ο Μοριάς»…:
«Τι χαρά είναι τούτη, Θε μου, να ζεις και να βλέπεις και να παίζεις με την μεγάλη Τίγρη και να μη φοβάσαι. Κι ένα πρωί να σηκώνεσαι να λες: «Οι λέξες! Οι λέξες! Άλλη σωτηρία δεν υπάρχει! Δεν έχω στην εξουσία μου παρά 24 μολυβένια στρατιωτάκια, θα κηρύξω επιστράτεψη, θα σηκώσω στρατό, θα νικήσω το θάνατο!»
Και ξέρεις καλά πως ο θάνατος δε νικιέται, μα η αξία του ανθρώπου δεν είναι η Νίκη παρά ο αγώνας για τη Νίκη. Και ξέρεις ακόμα τούτο, το δυσκολότερο: Δεν είναι ούτε ο αγώνας για τη Νίκη. Η αξία του ανθρώπου είναι μια μονάχα, τούτη: να ζει και να πεθαίνει παλικαρίσια, χωρίς να καταδέχεται αμοιβή. Κι ακόμα τούτο, το τρίτο, το ακόμα πιο δύσκολο: η βεβαιότητα πως δεν υπάρχει αμοιβή να σε γιομώνει με χαρά, υπερηφάνεια κι αντρεία.»
Από τον πρόλογο στο «Ταξιδεύοντας – Αγγλία»:
«Στις μεγάλες στιγμές που περνούμε, κάποια άλλη δύναμη μπαίνει οδηγός: η Πίστη. Η πίστη πως μπορούμε να πλάσουμε απαρχής καινούριο κόσμο, να καθαρίσουμε τη μνήμη, να ξαλαφρώσουμε από τα περιττά ανόητα βάρη, να δώσουμε καινούρια παρθενιά στην ψυχή μας. Πιστεύουμε φυσικά κάτι ανύπαρχτο, μα πιστεύοντάς το το δημιουργούμε. Ανύπαρχτο είναι ότι δεν πεθυμήσαμε αρκετά, ότι δεν ποτίσαμε αρκετά με το αίμα μας, για να μπορέσει να πάρει δύναμη να δρασκελίσει το μυστικό κατασκότεινο κατώφλι της ανυπαρξίας. Με την πίστη, με την αγάπη ή με τη βία, με το αίμα μας, δηλαδή με ανθρώπινα υλικά, πλάθεται το ανύπαρχτο και γίνεται το μεγάλο πήδημα από τον έναν πολιτισμό στον άλλο. Για να γίνει το πήδημα αυτό, απαραίτητο να προηγηθεί η καταστροφή, να γκρεμιστούν πολλά σεβαστά κι αγαπημένα που εμποδίζουν και ν’ ανοίξει ανάμεσα από τα ερείπια η ψυχή καινούριο δρόμο. Η εποχή μας έχει δραστικότατα με ορισμένο πρόσωπο στοιχεία αποσύνθεσης, κι απρόσωπα ακόμα, αβέβαια, μα ακαταμάχητα στοιχεία σύνθεσης. Εκατομμύρια αγωνιστές τη στιγμή τούτη, και στις πέντε ηπείρους, εχτελούν τέλεια το ιερό προδρομικό έργο της αποσύνθεσης. Οι πνευματικοί άνθρωποι ας δουλεύουν, όσο μπορούν, από τώρα, τα στοιχεία της σύνθεσης. Ένας πνεματικός άνθρωπος σήμερα, περισσότερο παρά ποτέ, έχει μεγάλη ευθύνη.»
Νίκος Καζαντζάκης, Αίγινα, Καλοκαίρι του 1940
Και πόσο μου θυμίζουν τις σκέψεις του Έλληνα εθνικοσοσιαλιστή, Ίωνα Δραγούμη, που έλεγε πως: «Τι πίστη να τους δώσω; Την εθνική πίστη αφού άλλη πίστη δε μπορεί να σταθεί σήμερα» και «Μου αρέσει βέβαια η νίκη, αλλά η νίκη η δύσκολη, με τη νίκη της ιδέας μου. Ωραία είναι η νίκη αλλά πιο ωραίος είναι ο αγώνας ακόμα κι απ’ την νίκη».
Εξάλλου ο Καζαντζάκης δήλωσε στο βιβλίο «Ταξιδεύοντας – Αγγλία»:
«Ο Ίων Δραγούμης κι ο Πέτρος Βλαστός είναι, θαρρώ, οι δυο άνθρωποι που περισσότερο τίμησα κι αγάπησα στη ζωή μου. Σύντροφοι στη μεγάλη ελλαδίτικη μοναξιά, παραστάτες σε έναν αγώνα που, περνώντας από την πατρίδα και τη γλώσσα, τις ξεπερνάει και φτάνει σε μια βουβή, πέρα από τα σύνορα οδοιπορία. Μακάρι να μου είναι γραφτό και μετά το θάνατό μου να οδοιπορώ μαζί τους».
Ίσως μέχρι σήμερα να μην κατανοήσαμε – κυρίως δε γνωρίσαμε – τη σκέψη ανθρώπων όπως ο Καζαντζάκης, ο Δραγούμης, ο Περικλής Γιαννόπουλος, ο Κωστής Παλαμάς, ο Ιωάννης Μεταξάς, ο Άγγελος Σικελιανός, ο Ιωάννης Συκουτρής, η Σίτσα Καραϊσκάκη και πολλοί ακόμα. Μα ο καιρός το απαιτεί να τους γνωρίσουμε και να οδηγηθούμε από ιδέες που σμιλεύτηκαν σε ελληνικές ψυχές για να μεταδοθούν σε άλλες ελληνικές ψυχές με απώτερο στόχο κάποιες ψυχές να δώσουν τον μεγάλο αγώνα για τη Νίκη. Αλλά όλα ξεκινούν από την πειθαρχία στον εαυτό μας και την επιλογή του ηρωικού τρόπου ζωής. Διότι το χρέος το μεγάλο είναι αυτό που αποτυπώνει ο Καζαντζάκης σε μια παράγραφο μόνο:
«Ένας πνεματικός άνθρωπος σήμερα, περισσότερο παρά ποτέ, έχει μεγάλη ευθύνη.Έχει χρέος να διαποτιστεί από τη μοίρα της εποχής του, να μη φύγει, να σταθεί στο σταυροδρόμι όπου φυσούν όλες οι ανησυχίες κι οι ελπίδες, ρόδο των ανέμων. Έχει χρέος: α) να ξεχωρίσει μέσα στις σύγχρονες αντιμαχόμενες προσπάθειες τι θετικό καλό προσφέρει η καθεμιά, τι συνεισφορά στη λαχτάρα του σημερινού ξαγριεμένου ανθρώπου, να δημιουργήσει ένα καινούριο πιο δίκαιο κόσμο. β) να προσπαθεί όλες τούτες τις θετικές συνεισφορές να τις ταξινομεί μέσα του, στο μικρό χώρο του στήθους του να πλάσει τη μακέτα του ερχόμενου καιρού. γ) να ζει βαθιά τη σημερινή αγωνία του ανθρώπου και να μάχεται να τη διατυπώσει όχι μονάχα με τέχνη και στοχασμό (σήμερα αυτά μονάχα δε φτάνουν) παρά – κι αυτό είναι το δυσκολότερο – με το παράδειγμα της ίδιας του της ζωής. Η φυγή είναι άναντρη λιποταξία. Μα ο τρόπος που αγωνίζεται ο πνεματικός άνθρωπος είναι ολότελα διαφορετικός από τον τρόπο που αγωνίζουνται οι «άρχοντες του κόσμου».
Ο αγώνας στερείται πνευματικών ανθρώπων. Όταν τους βρούμε αυτούς, όταν γεμίσουμε την ψυχή μας με τις αγνές ιδέες μας, τότε θα βρούμε και τους μαχητές για μια ολοκληρωτική σύγκρουση με αυτόν τον κόσμο που δημιούργησαν και που τόσο καταδυναστεύει αυτό που είμαστε κι αγαπάμε κι αρνούμαστε να λησμονήσουμε, όσοι σήμερα δεν είμαστε εκφυλισμένοι: «Το πρώτο σου χρέος, εχτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα, είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους πρόγονους. Το δεύτερο, να φωτίσεις την ορμή τους και να συνεχίσεις το έργο τους. Το τρίτο σου χρέος, να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει.»
Γνωστά αυτά τα λόγια του Καζαντζάκη από την Ασκητική. Ο Αγώνας που περιγράφεται στην Ασκητική σκαλί-σκαλί οδηγεί από το Εγώ στη Ράτσα κι από τη Ράτσα στην Ανθρωπότητα για να φτάσει στο Θεό. Κι αυτή η ανθρωπότητα σήμερα βυθισμένη στο Εγώ της θάβει τη Ράτσα και μαζί ολόκληρη την Ανθρωπότητα και τη Γη αρνούμενη τον Θεό τον οποίο περιφρόνησε για την Ύλη. Να το μέγα δίδαγμα του Καζαντζάκη, κόντρα στη μοιρολατρική προσευχή των πολλών μικρόψυχων που αναμένουν ένα θείο χέρι α τους σώσει: «Όχι ο Θεός θα μας σώσει. Εμείς θα σώσουμε το Θεό, πολεμώντας, δημιουργώντας, μετουσιώνοντας την ύλη σε πνέμα.»
Ας αγωνιστούμε λοιπόν να διατηρήσουμε το έργο του Δημιουργού που δεν είναι άλλο από τη Ράτσα, την Ανθρωπότητα, τη Γη και την Ψυχή που γνωρίζει τους φυσικούς νόμους. Πάψτε λοιπόν τις προσευχές, λύστε τα χέρια σας τα σταυρωμένα και υψώστε το κεφάλι σε έναν αγώνα γεμάτο φως που θα φέρει την αυγή ενάντια στο σκότος των υλιστικών ιδεών:
«Η προσευκή μου δεν είναι κλαψούρισμα ζητιάνου μήτε ερωτικιά εξομολόγηση. Μήτε ταπεινός απολογισμός εμποράκου: “σου ‘δωκα, δώσε μου”. Η προσευκή μου είναι αναφορά στρατιώτη σε στρατηγό. “Αυτό έκαμα σήμερα, να πώς πολέμησα να σώσω στον εδικό μου τομέα αλάκερη τη μάχη, αυτά τα εμπόδια βρήκα, έτσι στοχάζουμαι αύριο να πολεμήσω”.»
Αλέξανδρος Καρράς
