Αναδημοσιεύουμε ένα εξαιρετικό κείμενο του Λευτέρη Πανούση για τον Ίωνα Δραγούμη.
Βαριεμαι να διαβαζω βιογραφιες.
Ποτε γεννηθηκε, ποτε απεβιωσε ενας ανθρωπος…
Εμενα πιο πολυ με νοιαζουν ολα αυτα, που καμουν τη ζωη και το εργο ενος ανθρωπου, να ξεπερναει τις εποχες.
Ποιος δινει δεκαρα σημερα για τον “Σκληρο”, εναν απο τους ιδεολογικους αντιπαλους του Ιωνος Δραγουμη?
Αναθεμα κι αν τονε ξερει τωρα πια κανενας, πλην βεβαιως απο τους ταγμενους του μαρξισμου.
Ενω ο Ιων Δραγουμης συγκινει.
Συγκινει στο σημερα, συγκινουσε στο χτες, θα συγκινει και στο αυριο.
Κι οχι επειδη τον εχουνε προσεταιριστει οι εθνικιστες του 21ου αιωνα. Αλλα επειδη ητανε πανω απ ολα, τοσο ανθρωπινος…
Για να ξεμπερδευουμε λοιπον με τη βιογραφια του, σας διδω εδω ενα συνδεσμουλι, να το διαβασετε αμα θελετε, να ενημερωθειτε.
Ειναι απο το αγαπημενο μου ιστολογιον του Φιλιστορος και τα λεγει πολυ ωραια…
http://www.istorikathemata.com/2012/07/zoi-kai-dolofonia-tou-ionos-dragoumi.html
Επισης μπορειτε να ανατρεξετε και στη βιογραφια του Δραγουμη, που δημοσιευουμε εδω, απο τη Μεταπαιδεια
1. Ενας ανθρωπος για ολες τις εποχες
Ο Ιων Δραγουμης θα μπορουσε ασφαλως να ειναι ενας δανδης των σαλονιων.
Απο πλουσια οικογενεια, γιος του Στεφανου Δραγουμη [που εκαμε και πρωθυπουργος] ομορφαντρας, πλουσιος και σπουδαγμενος, δεν ειχε αναγκην να τρεχει απο δω και απο κει και να σκοτωνεται για τις ιδεες του.
Αντι αυτου, ριχτηκε μεσ’ στη φωτια.
Σε πολεμους, σε ανταρτοπολεμους, σε κακουχιες, σε στενοχωριες, μεχρι που στο τελος τον εφαγαν οι πολιτικοι του εχθροι.
Και δυο ερωτες μεγαλους που συναντησε στη πολυταραχη ζωη του, τους εζησε σαν καταδιωγμενος.
Εκεινος στην Αλεξανδρουπολη, η Πηνελοπη Δελτα, στην Αλεξανδρεια. Εκεινος στην Κωνσταντινουπολη, η αγαπημενη του στη Γερμανια. Και με τον αλλον του ερωτα τη Μαρικα Κοτοπουλη και μ’ αυτην να τους χωριζουνε οι ενοχες, οι εξοριες, οι κινδυνοι.
Ερωτες τυλιγμενοι στις παγκοσμιες φλογες του καιρου τους.
Ο Ιων Δραγουμης ηταν ενας ανθρωπος που η ροη της ζωης του δεν ισιωσε ποτε. Διπλωματης καρριερας, επεσε σε μια περιοδο οπου τα Βαλκανια φλεγονταν.
Ελληνοτουρκικος πολεμος, Μακεδονικος αγωνας, Βαλκανικοι πολεμοι, εθνικος διχασμος, πολιτικες εριδες, παγκοσμιος πολεμος. Μια ολοκληρη γεννια που πηγαινε απο τραγωδια σε τραγωδια. Κι αν για καποιους ολα αυτα δεν ησαν παρα αιτιες για να κρυφτουνε πιο βαθεια το καβουκι τους, για τον Δραγουμν ησαν αιτιες για να κατανοησει τον κοσμο και τον εαυτο του μεσα στον κοσμο.
Οχι μοναχα με την πενα και τον Νου αλλα και με το μαχαιρι και με την καρδια.
Εκεινο που του γεννουσε σιχασια πιο πολυ απ’ ολα, ηταν ακριβως αυτη η σταση του ανθρωπου, που συνοψιζεται στο “πως θα τη βολεψουμε”
Κι εγραφε για τους “ραγιαδες” που βλεπανε τα γεγονοτα να τρεχουνε κι ετουτοι τρεχανε παρομοιως, αλλα για να κρυφτουν….
Τι θα πει ραγιάς; Ραγιάς είναι εκείνος που τρέμει τους μπάτσους του Τούρκου, που είναι σκλάβος του φόβου του. Ο ραγιάς είναι μισός άνθρωπος. Την ραγιαδοσύνη του την ονομάζει αναγκαία φρονιμάδα. Τον κυνηγάς και κρύβεται. Τον δέρνεις και ακόμα σκύβει. Τον σκοτώνεις και σωπαίνει
Φαινεται λοιπον οτι σε ολες τις εποχες, υπαρχουν οι ανθρωποι που ειναι ταγμενοι για να συντηρουν τη ζωη, και οι ανθρωποι που ειναι ταγμενοι να την τραβανε ενα βημα προς τα εμπρος [ή προς τα πισω, αδιαφορο…]
Υπαρχουν οι σιωπηλοι, οι κρυμμενοι, οι μετριοι, οι ζυγισμενοι, που θα οργωσουνε το χωραφι, που θα ζυμωσουνε τα ψωμι, που θα φροντισουνε την οικογενεια, που θα χτισουνε το σπιτακι, που θα αναλωθουν στις εγνοιες τις μικρες και στις λυπες τις αθλιες.
Σαν να λεμε οι “καναπεδατοι”, οπως κακως τους αποκαλουνε στο σημερα, παροτι δεν καμουν τιποτε αλλο απο οτι εκαμαν οι πλατειες μαζες εις τους αιωνας των αιωνων.
Συντηρουν απλως τη ζωη και βαδιζουν κατα πως βαδιζει και το υπολοιπο πληθος.
Αλλα υπαρχουν κι αυτοι οι λιγοι, οι παθιασμενοι, οι αφρονες, οι κολασμενοι, που δεν στεκονται σε μια μερια, που αψηφουν και οικογενειες και καλοπεραση και κινδυνους και βγαινουν μπροστα, να τραβηξουν τα πληθη, με μονο οπλο την αληθεια τους.
Εξαιτιας αυτων κινειται η ιστορια και οχι εξαιτιας των πεινασμενων.
Οι Γρακχοι, ο Σπαρτακος, ο Σαιν Ζυστ ή ο Λενιν, ησαντε οι μοχλοι και τα τιμονια των επαναστασεων κι οχι οι μαζες των επαναστατημενων, που βανουνε κυριως τη μεγαλη δυναμη, για να γυρισει σελιδα η ιστορια αλλα που αν μενανε χωρις κατευθυνση και χωρις οδηγο, δεν θα προκαλουσαν παρα τυφλες καταστροφες και ασκοπη βια.
Ωστοσο αν χαραξεις για τον εαυτο σου μια τετοια πορεια, θα πρεπει να τονε δεσεις στο καταρτι της θλιψης και να βανεις την ψυχη σου να σου κλεισει τ’ αυτια στο τραγουδι της χαρας.
Θα πρεπει να αποδεχτεις οτι θα ζησεις σε εναν διαρκη χειμωνα.
“Εκείνο που με συνδέει μ’ έναν τόπο δεν είναι το καλοκαίρι, είναι ο χειμώνας, και με τους ανθρώπους, οι λύπες της αγάπης…”
Για τετοιους ανθρωπους σαν τον Δραγουμη, ο ισκιος της ζωης πεφτει βαρυς.
Γιατι δεν καταδεχονται να καμουν την ιδια τη ζωη, αυτοσκοπο της ζωης. Κατι μυστηριες φωνες, βαθια μεσα τους, τους αναγκαζουνε να κοιταξουνε αλλου, για να καταλαβουνε το γιατι βρισκονται εδω χαμω και τι στοχο μπορει να εχει η υπαρξη τους.
Κι αν δεν τον βρουν, δεν τους καμει κεφι να τη ζησουν.
Ειναι δηλαδη σαν να πραγματωνουνε την ετυμολογηση της λεξης “ανθρωπος”, απο το “ανω-θρωσκων”. Ή, οπως το εθεσε ο Χαϊντεγκερ, το ον που θετει ερωτηματα περι του εαυτου του.
Κι ο Δραγουμης επιβιωνε δια μεσου και προς χαριν των ερωτηματων που εθετε, περι του εαυτου του, περι του κοσμου και περι της κοινωνιας και που αλλοτε εδεχονταν καποιαν απαντησιν αλλοτε οχι.
Ωστοσο δεν ηταν η απολυτη γνωση, η καθαρη απαντηση που τον ενδιεφερε [αν ηταν αυτο θα ειχε στραφει στον Χριστιανισμο] ηταν πανω απ’ ολα η συνειδητη και ελλογη εκφραση της υπαρξιακης αγωνιας, που κατατρεχει τους ζωντες σε καθε εποχη.
“Απόλυτη αλήθεια δεν υπάρχει, επειδή δεν υπάρχει και απόλυτη γνώση. Και επειδή δεν ξέρω να υπάρχει κανένα ον υπεράνθρωπο, που να κατέχει την απόλυτη γνώση ούτε και αισθάνομαι την ανάγκη να υπάρχει κανένα τέτοιο ον (εχτός αν ήταν βολετό να ήμουν εγώ αυτό το ον) δεν πιστεύω σε κανένα θεό…”
Λεγουν για τον Ιωνα Δραγουμη πως ηταν φασιστας.
Ε, και λοιπον?
Ο φασισμος δεν ειναι μονον οι αλαζονειες του Μουσολινι και οι παραφροσυνες του Χιτλερ. Ο φασισμος εχει να πει πολλα για τον ανθρωπο και κυριως για τη συγκρουση μεταξυ ανθρωπινης ατομικοτητας και ανθρωπινης συλλογικοτητας.
Μια συγκρουση που ο αποηχος της διαπερνα ολο το εργο του Δραγουμη, πατωντας στην πνευματικη κληρονομια του Νιτσε, του Σοπεναουερ, του Γκαιτε, του Πλατωνα, του Ηρακλειτου αλλα και του ρομαντικου κινηματος και του διαφωτισμου, που στιγματισαν τον στοχασμο του 20ου αιωνα.
Κι αν ο φασισμος στιγματιστηκε απο τα εγκληματα των ναζηδων και τις γελοιοτροπιες των εγχωριων συνταγματαρχων, δεν παναπει οτι ετσι γινεται πιο μικρος ο Χαϊντεγκερ ή ο Νιτσε ή ο Περικλης Γιαννοπουλος.
Γιατι η ιστορια του φασισμου, οπως και η ιστορια του μαρξισμου, δεν ειναι παρα κομματια της ιστοριας των ιδεων και παρα το οτι αναπτυχθηκαν σε συγκεκριμενες ιστορικες εποχες, αυτο που πραγματικα απηχουν ειναι πολυ πιο παλαιο απο την εποχη τους, την οποια απλως εξεφρασαν με τη γλωσσα της.
Οι παλιες ιδεες ειναι που γεννουν τις νεες συγκρουσεις.
“Δεν τους χρειάζομαι τους ανθρώπους των λεγόμενων «νέων ιδεών». Ανθρώπους νέων χαρακτήρων και νέας υγείας μπορείτε να μου φτιάσετε; Αυτό θέλω. Οι ιδέες πάντα θα έρχονται, είτε νέες είτε παλιές. Ο άνθρωπος πάντα ιδέες θα σκαρώνει, μη φοβάστε. Και δεν έχει σημασία αν είναι νέες ή παλιές. Θα είναι πάντα νέες αν προέρχονται από ανθρώπους υγιεινούς και με χαραχτήρα. Οι ιδέες είναι η αντανάκλαση της ζωής, της κάθε κατάστασης τους ανθρώπου, σα μια αίγλη γύρω από τον άνθρωπο, μια φωτοβολή που απ’ αυτόν βγαίνει…
2. Η εννοια του εθνους και της φυλης στον Ιωνα Δραγουμη
Η εννοια της φυλης και του εθνους εχει κομβικη σημασια στην κατανοηση του εργου του Δραγουμη αλλα και των σφοδρων συγκρουσεων που ελαβαν χωρα κατα τη διαρκεια του “συντομου εικοστου αιωνα”, κατα την εκφραση του Χομπσπαουμ.
Ο Αρτουρ Γκομπινω, που λογιζεται ως ενας απο τους πρωτοπορους των φυλετικων θεωριων, απεδιδε στην εννοια της “φυλης” μια σχεδον μεταφυσικη σημασια, συναρτωντας τη δυναμικη της φυλης με την καθαροτητα της.
Για τον Γκομπινω οι καθαρες φυλες ησαν αυτές που θα εφτιαχναν τους μεγαλους πολιτισμους, μεχρι τουλαχιστον να διαλυθουν μεσα από τις αλλεπαλληλες επιμειξιες και να εξαφανιστουν.
Ο Χ.Σ.Τσαμπερλαιν όμως, που φαινεται να επηρεασε βαθια τη φασιστικη σκεψη των αρχων του 20ου αιωνα*[1], επαναφερει την ιδεα της φυλης στα γηϊνα επιπεδα, εισαγοντας μια σχεδον διαλεκτικη αντιληψη για την πορεια της φυλης μεσα στις συμπληγαδες της ιστοριας.
Για τον Τσαμπερλαιν, η φυλη δεν είναι ένα μεταφυσικο σχημα, που δημιουργηθηκε καποτε στην ιστορια και βαδισε προς τη «μοιρα» της ισαμε να σβησει αργα-αργα, κατω από τις διαρκεις επιδρομες των αλλων φυλων αλλα ένα ζωντανο κυτταρο του πολιτισμου, που εξελισσεται βιολογικα και πολιτισμικα, στην ιστορικη του πορεια.
Στη φυλετικη θεωρια του Τσαμπερλαιν, οι επιμειξιες και οι πολιτισμικες αναδιαμορφωσεις μιας φυλης, μεσα από την πραγματικοτητα της επιβιωσης της αναμεσα σε άλλες φυλες, δεν είναι διολου η αιτια του θανατου της αλλα, κατω από ορισμενες προϋποθεσεις μπορει να γινουν και η αιτια της βελτιωσης της.
Οι Ελληνες για παραδειγμα, κατορθωσαν να αφομοιωσουν γονιμα αλλα πολιτισμικα στοιχεια που ελαβαν από γειτονικες τους φυλες, όπως οι Φοινικες ή οι Αιγυπτιοι και εχτισαν τον λαμπρο πολιτισμο της αρχαιοτητας.
Αυτό που μετραει λοιπον στο αν μια φυλη θα δημιουργησει έναν μεγαλο πολιτισμο, είναι η πνευματικη και ζωϊκη της ρωμη, που θα την οδηγησει στο να μετατρεψει σε δικους της κωδικες, τους κωδικες αλλων πολιτισμων, ετσι ώστε να ζωογονηθει και βιολογικα και πολιτισμικα.
Αν δεν συμβει αυτό, η φυλη μετατρεπεται σε εθνος μιγαδων και μιμων και μοιραια πεθαινει.
Ο Ιων Δραγουμης φαινεται να αποδεχεται εξ ολοκληρου τις ερμηνειες του Τσαμπερλαιν, που τις ενσωματωνει μαλιστα στα δικα του κειμενα. Συνεπως, δεν ανησυχει διολου για το γεγονος ότι η φυλη των Ελληνων εχει δεχτει τοσες επιμειξιες και τοσες επιδρασεις, στη διαρκεια της ιστορικης της πορειας και δεν τις αμφισβητει, όπως οι υποστηρικτες της φυλετικης καθαροτητας των Ελληνων.
Αντιθετως φρονει ότι, αν η φυλη διαθετει την πνευματικη και ζωϊκη ενεργεια, για να οικειοποιηθει και να εκφρασει με τα δικα της μεσα τις αλλοτριες επιρροες, τοτε ενδεχεται να γινει πολύ καλυτερη.
«Μόνο εμείς, όσοι νοιώθουμε την δική μας την πατρίδα, μπορούμε να νοιώσουμε και των άλλων τις πατρίδες. Πρώτα πρέπει να νοιώσω τον εαυτό μου καλά, έπειτα καλά το έθνος μου και έτσι φθάνω στην ανθρωπότητα. Όσοι λένε πως είναι κοσμοπολίτες [εννοει πολυπολιτισμικοι] και δεν περνούν από όλα αυτά τα στάδια δεν μπορούν να νοιώσουν την ανθρωπότητα».
Ο Δραγουμης φαινεται να ταυτιζει την εννοια της φυλης με την εννοια του εθνους, διαφοριζοντας τες σαφως από την εννοια του κρατους και προοριζει τα εθνη και όχι τα εθνη/κρατη για τον πρωτο ρολο στη δημιουργια του πολιτισμου.
«Το κράτος χρησιμεύει διά την αυτοσυντηρησίαν της φυλής, που είναι απείρως πολυτιμοτέρα από την απλήν αυτοσυντηρησίαν του κράτους. Διότι τα κράτη δεν δημιουργούν τίποτε, μόνον συντηρούν και υποβοηθούν, τα έθνη όμως δημιουργούν πολιτισμούς…
…Ακουμπώντας στο έθνος μου να γίνω πιο άνθρωπος. Δεν μπορεί κανείς να είναι άνθρωπος ξεχνώντας την καταγωγή του. Να θυμάται κανείς από πού βγήκε, που μεγάλωσε, ποιο έθνος τον ανέθρεψε. Μου αρέσει να βλέπει κανείς τους δεσμούς του. Αυτό θα πει ελευθερία…
…Ποιος είναι ο τελικός στοχος των εθνών, πες τον προορισμό, πες τον αποστολή; Ο πολιτισμός! Να ένα έργο άξιο για τα έθνη, έργο αληθινά ανθρώπινο. Να η δικαιολογία των εθνών. Να πως τα έθνη είναι χρήσιμα στην ανθρωπότητα και να που έσφαλε ο Μαρξ πολεμώντας τα έθνη. Πολιτισμούς γεννούν τα έθνη και αυτά μονάχα. Δεν φθάνει όμως να είναι ένα έθνος πολιτισμένο, πρέπει να είναι πολιτισμένο και από δικό του πολιτισμό. Σε αυτό λοιπόν χρησιμεύουν τα έθνη. Οι πολιτισμοί γεννιούνται ο καθένας σε κάποια πατρίδα, σε κάποια εποχή και σε κάποιο έθνος. Έξω από αυτά δεν μπορεί να σταθεί πολιτισμός».
Εδώ διαφαινεται και η φυση του εθνικισμου που εκπροσωπουσε ο Δραγουμης σε αντιθεση με τον εθνικισμο του Βενιζελου, που ισως να ηταν και η κυρια αιτια που τους οδηγησε σε μια θανασιμη συγκρουση.
3. Ο μεγαλοϊδεατισμος του Ιωνος Δραγουμη
Στις αρχες του 20ου αιωνα, οταν ακομα δεν ειχαν διαμορφωθει τα εθνη/κρατη, με τη μορφη που τα ξερουμε σημερα, στη χερσονησο του Αιμου γινονταν πολυς λογος για μια ριζικη αναδιαμορφωση της Οθωμανικης αυτοκρατοριας, που στην ουσια θα επανεφερε το μοντελο του Βυζαντιου.
Δηλαδη μια πολυφυλετικη και πολυεθνοτικη αυτοκρατορια, που όμως θα διευθυνονταν από μια ηγετιδα καστα, καθαρη σχετικα ως προς τη βιολογικη και πολιτισμικη της ταυτοτητα.
Οι Οθωμανοι ονειρευονταν να είναι εκεινοι η ηγετιδα καστα, με πρωτους μετα από αυτους τους Ελληνες και τους Σερβους, ενώ οι Ελληνες διεκδικουσαν για τον εαυτο τους αυτή την πρωτοκαθεδρια, αφηνοντας όμως ικανοποιητικο χωρο στους Οθωμανους και στους ομοθρησκους τους Σερβους
Ο Δραγουμης πιστευε βαθια στην ανωτεροτητα της Ελληνικης φυλης και της Ελληνικης γλωσσας και συνεπως διεβλεπε πως αν ξαναγεννιοτανε ένα υποκαταστατο της βυζαντινης αυτοκρατοριας, οι Ελληνες μοιραια θα γινοντουσαν η ηγετικη καστα που θα την οδηγουσε μπροστα. Ο μεγαλοϊδεατισμος του δηλαδη διεφερε από εκεινον του Κωλεττη, στο ότι δεν αποσκοπουσε στην δια των οπλων κατακτηση της Κωνσταντινουπολεως και στην υποδουλωση των ασιατικων λαων αλλα σε μια βαθμιαια και ιστορικα αναποτρεπτη αφομοιωση τους, από την ισχυροτερη φυλη των Ελληνων. Γι αυτό αλλωστε και προσβλεπε στην επεκταση του Ελληνισμου προς την Ασια.
Να πω εδώ ότι τις ιδιες πανω-κατω αποψεις ειχαν και μια μεριδα διανοουμενων της Οθωμανικης αρχουσας ταξης, που φρονουσαν ότι οι πολιτιστικα υποδεεστερες και νοητικα βαρυκινητες ασιατικες τουρκομογγολικες μαζες, θα ησαν εμποδιο στην ευρωπαϊκη μετακινηση της Οθωμανικης αυτοκρατοριας.
Εντελως αντιθετος σε αυτόν τον εθνικιστικο μεγαλοϊδεατισμο ήτανε ο εθνικισμος του Βενιζελου και του Κεμαλ, οι οποιοι πιστευαν ότι ο ρολος των παλαιων αυτοκρατοριων ειχε οριστικα τελειωσει και ότι το μελλον ανηκε σε συνεκτικα και φυλετικα ομοιγενη εθνη/κρατη, που θα διαμορφωνονταν κατά τα ευρωπαϊκα προτυπα.
Για τον Βενιζελο, το ζητουμενο δεν ηταν η ανασυσταση της βυζαντινης αυτοκρατοριας αλλα η σταδιακη ενσωματωση των βαλκανικων εδαφων, που θα ησαν αρκετα για να χτιστει ένα ευρωπαϊκο φιλελευθερο κρατος. Σε αντιθεση με τον Δραγουμη, ο Βενιζελος δεν ηθελε ουτε να ακουσει για επεκταση προς την Ασια και θεωρουσε πως οι μεγαλοϊδεατες αντιπαλοι του, εργαζονταν, ισως εν αγνοια τους, για την καταστροφη του Ελληνισμου.
Η ιστορια απεδειξε ότι ο Βενιζελος ειχε δικιο!
Ο Ιων Δραγουμης δεν προλαβε βεβαιως να ζησει τη μικρασιατικη καταστροφη, αφου τονε σκοτωσαν παρακρατικοι βενιζελικοι το 1920 και ετσι δεν ξερουμε αν θα συντασσονταν μαζι με τους αλλους της τοτε λαϊκης δεξιας, που στο τελος οδηγηθηκαν στο εκτελεστικο αποσπασμα ή θα συνεβαλε στο να αποφευχθει η εθνικη τραγωδια.
Ωστοσο η θανασιμη συγκρουση του με τον Βενιζελο, με τον οποιο καποτε ησαν συνοδοιποροι, δεν οφειλονταν μοναχα στη διαφορα των αντιληψεων τους για το ρολο του εθνους, του εθνους/κρατους και της φυλης αλλα και στις ριζικα αντιθετες αποψεις τους περι κοινωνισμου και ατομικισμου ή όπως θα λεγαμε σημερα, περι σοσιαλισμου και φιλελευθερισμου.
4. Η κοινωνιστικη[σοσιαλιστικη] ιδεα στο εργο του Ιωνα Δραγουμη
«Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να γίνω στενός σοσιαλιστής. Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να γίνω στενός πατριώτης. Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να νοιώσω τον εαυτό μου άτομο.
Από ανθρωπος μιας ταξης με ορισμενα συμφεροντα, γινομαι σοσιαλιστης με την πλατια εννοια και θελω μια καινουρια οικονομια της κοινωνιας μου και των αλλων κοινωνιων.
Από στενός πατριώτης, γίνομαι εθνικιστής, με τη συνείδηση του έθνους μου και όλων των άλλων εθνών, γιατί οι διαφορές των εθνών πάντα θα υπάρχουν, και έχω τη συνείδησή τους και χαίρομαι που υπάρχουν αυτές οι διαφορές, που με τις αντιθέσεις τους, με τις αντιλήψεις τους, υψώνουν την ανθρώπινη συνείδηση και ενέργεια.
Από άτομο γίνομαι άνθρωπος».
Αν χρησιμοποιουσαμε ελληνικες λεξεις για να εκφρασουμε τα νοηματα μας, ισως να μην πεφταμε στην τοση συγχυση που μας πλακωνει σημερα σχετικα με τις ιδεες και τις εννοιες.
Ο ορος σοσιαλισμος μεταφραζεται ως «κοινωνισμος» και ετσι θα επρεπε να τον ονοματιζουμε, αν θελαμε να αντιδιαστειλουμε την αρχαια ιδεα της πρωτοκαθεδριας της κοινοτητας εναντι του ατομου, από τον «σοσιαλισμο», που θεμελιωσε η μαρξιστικη θεωρια και οδηγησε στον γραφειοκρατικο κομμουνισμο.
Ο σοσιαλισμος λοιπον που επαγγελλεται ο Ιων Δραγουμης δεν είναι ο σοσιαλισμος του Μαρξ και του Εγκελς.
Οι αποψεις του Δραγουμη για τον μαρξισμο αναπτυσσονται με ρωμαλεα γλωσσα, στην εκπληκτικη απαντηση του προς τον Γ. Κωνσταντινιδη, τον επονομαζομενο και «Σκληρο».
Γι αυτό το μνημειωδες κειμενο παραθετω εδώ συνδεσμουλι από το αγαπημενο μου μπλογκ των ιστορικων θεματων, ώστε αν θελετε να το διαβασετε ολοκληρο, πραγμα που αξιζει τον κοπο.
http://www.istorikathemata.com/2010/04/blog-post_13.html
Σε πολύ αδρες γραμμες, ο Ιων Δραγουμης οραματιζονταν ένα ελληνογενες εθνικοσοσιαλιστικο συστημα, οπου τον κυριο λογο στη διακυβερνηση της πολιτειας θα τον ειχανε οι κοινοτητες των Ελληνων και όχι οι διεφθαρμενοι «κοινοβουλευτικοι εκπροσωποι» του λαου, που φλομωνουνε το ποπολο στα ψεμματα, για να αρπαξουν την εξουσια και μετα να προωθουν τα συμφεροντα της κοινωικοικονομικης τους ελιτ.
«Του Ρωμιού δεν του λείπει η αξιοσύνη να κυβερνιέται πολιτικά ο ίδιος, μα πρέπει μονάχα πρώτα να νιώσει με τι τρόπο έζησαν και ζουν οι Έλληνες στον κόσμο, ποιος κοινωνικός οργανισμός τούς βαστά. Οι Έλληνες ζουν πάντα σε κοινά[κοινοτητες] ιδιοκυβέρνητα. Λοιπόν ο Έλληνας ή οι Έλληνες που θα κυβερνήσουν πολιτικά τους Έλληνες πρέπει όχι να καταστρέψουν τα κοινά αυτά, παρά να τα αφήσουν, να τα περιποιηθούν, να τα μεταχειρίζονται, να τα εκμεταλλεύονται πολιτικά. Μ’ άλλα λόγια είναι ανάγκη να κάνουν ίσα ίσα το αντίθετο από κείνο που έκανε ως τώρα το Ελλαδικό κράτος…»
Ο Δραγουμης πιστευε στην κοινωνικη δικαιοσυνη, στην οσο το δυνατον πιο δικαιη κατανομη των αγαθων, στην προστασια των αδυνατων, στο κρατος προνοιας, στον ελεγχο του κερδους, στον περιορισμο των ιδιωτικων μονοπωλιων, στην απαγορευση συσσωρευσης κεφαλαιου, στην ισονομια και στην ισοπολιτεια, που θα εξασφαλιζονταν με την οσο το δυνατον μεγαλυτερη διευρυνση στη ληψη των αποφασεων, μεσω της αμεσης δημοκρατιας των κοινοτητων.
Αντιθετως ο μεγαλος αντιπαλος του ο Ελευθεριος Βενιζελος ηταν φιλελευθερος, με τα μετρα φυσικα του καιρου του και πρεσβευε την αναπτυξη μεσα από τους νομους της ελευθερης αγορας και της ιδιωτικης πρωτοβουλιας.
Κατι δηλαδη σαν τους νεοφιλελευθερους του καιρου μας, που αλλωστε μερικοι από δαυτους θεωρουν ότι κληρονομησαν και το κομμα του Βενιζελου.
Αν ο Ιων Δραγουμης ζουσε σημερα, ισως και να ειχε τιναξει τα μυαλα του στον αερα, όπως εκαμε η ερωμενη του η Πηνελοπη Δελτα, όταν μπηκανε οι Γερμανοι στην Αθηνα. Γιατι θα του ηταν πολυ δυσκολο να ανεχθει την προδοσια της Ελλαδος, που τη χρησιμοποιουν πλεον ως πειραματοζωο για να εφαρμοζουν απανω μας το δογμα του Σοκ, με συνενοχους και συμμετοχους ολοκληρη την πολιτικη φαρα του λεγομενου συνταγματικου τοξου και της δηθεν δημοκρατιας των αργυρωνητων και των κλεπταποδοχων.
Κι αν η ιστορια απεδειξε ότι ο Βενιζελος ειχε δικιο, οσον αφορα την αντιληψη του για το περιορισμενο και ομοιογενες εθνος/κρατος των Ελληνων, σιγουρα θα δικαιωνε τον Ιωνα Δραγουμη για την πιστη του στην ιδεα του κοινοτισμου, που δεν πεταει τον αδυναμο στον δρομο αλλα τον προστατευει από τους πονηρους και τους αρπαγες.
5. Η συγκρουση ατομου και κοινοτητας στον σοσιαλισμο του Ιωνα Δραγουμη
Η συγκρουση ατομου και κοινοτητας για την πρωτοκαθεδρια στη συγκροτηση μιας πολιτειας, είναι πολύ παλαια και πιθανοτατα γεννηθηκε στα δικα μας εδαφη.
Ο Νιτσε ανιχνευει τη γεννηση της ατομικοτητας στη γεννηση της Τραγωδιας, οπου ένα ατομο προβαλλει μεσα από τον αρχεγονο χορο και στεκεται απεναντι στην κοινοτητα, ως αποκριτης στις αιτιασεις της [εξ ου και η λεξη υποκριτης που σημαινει τον ηθοποιο]
Ωστοσο φαινεται ότι η αισθηση της ατομικοτητας απεναντι στην κοινοτητα, είναι ακομα παλιοτερη από την εποχη οπου πρωεμφανιστηκε το αρμα του Θεσπιδος.
Οι ομηρικοι ηρωες προβαλουν μεσα από τη μαζα των πολεμιστων τους, ως προσωπα, με ονομα και ιστορια, αλλα ακομα δεν φαινεται να συμπυκνωνουν όλα τα χαρακτηριστικα της ατομικοτητας, όπως τουλαχιστον την εννοουμε εμεις σημερα.
Ο Αχιλεας, ο Αγαμεμνων, ο Αιαντας είναι μεν ξεχωριστες προσωπικοτητες που οδηγουν τους λαους του εν καιρω ειρηνης και εν καιρω πολεμου, αλλα δεν διαθετουν την αυτονομια της σκεψης ως ξεχωριστα ατομα, εναντι της κοινοτητας τους.
Είναι χαρακτηρστικο ότι στην Ιλιαδα, ενώ αναφερονται λεπτομερως οι πραξεις των ηρωων, δεν αναφερονται ποτε οι σκεψεις τους.
Αντιθετως, όταν ο ποιητης θελει να μεταφερει τη μυχια σκεψη του Οδυσσεα ή του Εκτορα, βανει έναν θεο να λεγει τα λογια τους ή έναν σοφο μαντι να τα ερμηνευει.
Οι ομηρικοι ηρωες δεν είναι απολυτως υπευθυνοι ουτε και για τις πραξεις τους, που ενιοτε προκαλουνται από το αχθος της γενιας στην οποια ανηκουν.
Ο Αγαμεμνων είναι ενας Ατρειδης και υποκειται στη βαρια μοιρα των Ατρειδων, που ότι και αν πραξει ο ιδιος, δεν προκειται να την αποφυγει. Το προσωπο δεν εχει αποχωριστει ακομα από την κοινοτητα και ένα μεγαλο κομματι της μοιρας του συναρταται απολυτως με τη συλλογικη μοιρα της γεννιας του.
Η μεγαλη στροφη φαινεται να πραγματοποιειται με την Οδυσσεια.
Ο Οδυσσεας της Οδυσσειας αρχιζει να λειτουργει ως ατομο, ερχομενος σε ευθεια αντιπαραθεση με τους θεους και τη μοιρα του, παρα το οτι ακομα νιωθει το προστατευτικο χερι της προστατιδας του της Αθηνας, να τον καθοδηγει στις πραξεις του. Ο απογαλακτισμος αυτος από την κοινοτητα προβαλλει ακομα πιο οδυνηρος όταν ο ηρωας χανει ολους τους συντροφους του και απομενει ερημος σε ένα κοσμο,
οπου ο μονος στον οποιο μπορει να στηριχθει είναι ο εαυτος του.
Η επιστροφη του στην Ιθακη, σημαινει ότι θα πρεπει να ξαναπολεμησει όχι για να κατακτησει έναν καινουριο κοσμο, όπως η Τροια αλλα για ναξανακερδισει τον κοσμο που εχασε.
Να ξαναενταχθει στην απωλεσθεισα κοινοτητα και να ξαναβρει τις πηγες που τον επλασαν ως τετοιον που είναι, σκοτωνοντας αμειλικτος τους λαθροεισβολεις που απειλουν τη φυλετικη/κοινοτικη του ταυτοτητα.
Η συγκρουση ατομικοτητας και συλλογικοτητας, ακολουθει αυτό το σχεδον τραγικο μοντελο στη σκεψη του Ιωνα Δραγουμη και ισως γι αυτο να την καμει τοσον επικαιρη.
Ο ελληνικος εθνικοσοσιαλισμος του Δραγουμη επιχειρει να συμφιλιωσει το ατομο με την κοινοτητα, δινοντας μεν την πρωτοκαθεδρια στη δευτερη, που όμως την επιφορτωνει με τον σαφη στοχο, να καμει το ατομο ανθρωπο.
Στο εθνικοσοσιαλιστικο συμπαν το ανθρωπινο προσωπο δεν εξαφανιζεται μπροστα στις κοινοτικες αναγκες αλλα αντιθετως προβαλλει ως ο μεγιστος στοχος της κοινοτητας. Η συλλογικη εθνικη παραδοση και οι αξιακοι της κωδικες, είναι σαν να λεμε η μορφοποιος δυναμη που βγανει το ατομο μεσα από τη ζουγκλα του ατομικισμου και το παραδιδει στην ιστορια ως συγκροτημενη προσωπικοτητα.
Να τι λεγει για την τροφο μητρα της εθνικης παραδοσης ο Ιων Δραγουμης αρχιζοντας φυσικα από τη Μητερα γλωσσα.
«… Η γλώσσα είναι αξιομελέτητη για τα όσα μπορεί να μας αποκαλύψει από την ψυχή μας. Νά η δουλειά του Έλληνα γλωσσολόγου σήμερα. Η γλώσσα μας, άμα την προσέξομε, μπορεί να μας δώσει να νιώσομε το τι είμαστε και οι ξένες γλώσσες το τι δεν είμαστε. Και μας γίνεται έτσι πιο συνειδητή η ελληνική ψυχή μας και τονώνεσαι, αν είσαι δυνατός, και ξεχύνεις στον κόσμο αρμονικά το ξεχείλισμά της…
… Γιατί [οι Ελληνες] να πασκίζουν να μιμηθούν ξένα μοντέλα κα ξένες τεχνοτροπίες; Γιατί να θέλουν και καλά να κοιτάζουν με ξένα μάτια, όταν είναι τόσο εύκολο τα δικά τουςμάτια να ανοίξουν ορθάνοιχτα και να κοιτάξουν γύρω; Θάβρουν ό,τι θέλουν, φτάνει να προσέξουν, και, άμα αισθανθούν τα πράγματα που βλέπουν, θα τα εκφράσουν με το πινέλο τους καλύτερα από κάθε ξένο…
…. Ξεσκέπασε τη δημοτική παράδοση και πρόσωπο με πρόσωπο θα αντικρύσεις γυμνή την ψυχή σου.
Έπειτα, καλλιεργώντας την παράδοση αυτή και ανεβαίνοντας κατά τις ρίζες της και προσέχοντας και τη γύρω σου φύση, θα προβλέψεις τους νέους δρόμους που δύνεσαι να ανοίξεις, τον πολιτισμό που μπορείς με το έθνος σου να δημιουργήσεις…»
Ο τυπος του κοινωνισμου που περιγραφει ο Δραγουμης ταιριαζει σε έναν πολιτισμο που διδει σημασια στο ατομο και δεν το ξεπεταει στον καλαθο των «εποικοδομηματων» και των ταξικων αποβλητων, όπως η μαρξιστικη θεωρηση του σοσιαλισμου. Γι αυτό και ορθα τον ονομασανε ουμανιστικο σοσιαλισμο και εμεις οι μεταγενεστεροι ψαχνουμε σημερα να φωτιστουμε από τα λεγομενα του.
Γιατι, κακα τα ψεμματα, το που σκοπευουνε τελικα οι δημοκρατιες και οι σοσιαλδημοκρατιες και οι βουλες και τα ευρωπαϊκα διευθυντηρια και οι βολεψιες των συνδικαλισταδων, το νιωσαμε εμεις οι Ελληνες στο πετσι μας, που καταντησαμε οι ζητουλες και τα πειραματοζωα των ευρωαμερικανων.
Δημοκρατια όπως την εχωμε σημερα, με δεκα χιλιαδες αρχιλαμογιες, που εκμεταλλευονται τον ιδρωτα του κοσμακη για να διαιωνιζουνε τις εξουσιες της ελιτ τους, καλυτερα να τηνε πεταξουμε στο σκουπιδαριο της ιστοριας μας.
Εδώ αλλα πραγματα και άλλες πολιτικες πρεπει να βγανουμε στην κονιστρα των ιδεων και μ’ αυτά να αντιπαλεψωμε την επιθεση της διεθνους γραβατοπειρατειας, που εχει σκοπο να μην αφησει λιθον επι λιθου στους δυσμοιρους λαους της υφηλιου.
6. Η σημασια της σκεψης του Ιωνα Δραγουμη, στις μερες μας
“…Κοινωνικές τάξεις θα βρίσκονται πάντα στην γη επάνω, αλλού πιο ξεχωρισμένες η μια από την άλλη, αλλού λιγότερο ξεχωριστές και πότε θα παλεύουν λιγότερο αναμεταξύ τους, πότε περισσότερο και πότε καθόλου γιατί θα έχουν φτάσει σε μιαν ισορροπία (αλληλεγγύη φρόνιμη και σοφή) που δικαιώματα και χρέη θα είναι κανονισμένα και θα εμποδίζουν τα αλληλοφαγώματα. Είναι καιροί που ξεσπάζουν πάλι και μαλώνουν άγρια οι τάξεις μεταξύ τους, είναι και καιροί που μαλώνουν ατελείωτα και δεν μπορούν να βρουν ισορροπία. Αυτοί είναι οι καιροί της κοινωνικής αρρώστιας. Και από τις τάξεις, άλλες διοικούν και άλλες υποτάσσονται και κάποτε τούτες ρίχνουν κάτου τις άλλες και διοικούν αυτές. Αυτά δεν είναι καινούργια πράγματα, ούτε αξιοθαύμαστα. Πάντα έτσι ήταν οι κοινωνίες και θα είναι…”
Στις μερες μας βιωνουμε το τελος του ανθρωποκεντρικου πολιτισμου, όπως τον γνωριζαμε μετα την περιοδο του διαφωτισμου*[2] στην Ευρωπη.
Προκειμενου να εγκατασταθει απ’ ακρη σε ακρη της γης η Νεα Ταξη πραγματων, είναι αναγκαιο να εξοριστει από τις κοινωνιες, κάθε συλλογικοτητα, που θα ειχε πιθανον την ισχυ να παραξει πολιτισμο και αρα αντισταση στην παγκοσμιοποιημενη βαρβαροτητα.
Οι πιστοι του μαρξιστικου σοσιαλισμου πλανωναι πλανην οικτραν, αν φρονουν ότι ένα διεθνοποιημενο και πολυπολιτισμικο προλεταριατο, μπορει να σταθει εμποδιο στην επικρατηση του ακραιου νεοφιλελευθερισμου, που κατατασσει τον ανθρωπο στο επιπεδο της στατιστικης και οικονομικης μοναδας.
Πηρανε αλλωστε ηδη ένα μαθημα, όταν στις «αντιρατσιστικες» συγκεντρωσεις τους, οπου ελπιζαν να μαζωχτουν ολες οι φυλες των φαραω και να ενταχθουν κατω από τη σημαια της «εργατικης ταξης», οι κατσαπλιαδες των αλλοδαπων εφωναζαν Αλλαχ, Αλλαχ αντι να τραγουδουν τον υμνο της διεθνους.
Ο μαρξιστικος σοσιαλισμος εδωσε ότι ειχε να δωσει στην ιστορια των εξεγερσεων και δεν μπορει να μας πει τιποτα το καινουριο, για τα σημερνα προβληματα μας, πρωτ’ απ’ όλα επειδη στερει τον ανθρωπο από την πνευματικη του διασταση, υποβιβαζοντας τον σε ένα φερεφωνο του ιδεολογικου εποικοδομηματος της ταξης του.
Στις δημοκρατιες των μαζων, τοσο ο αστος οσο και ο προλεταριος, λιωνουνε μαζι στο ιδιο χωνευτηρι και υποβαλλονται στην ιδια αμειλικτη πλυση εγκεφαλου, οπου η μονη κλιμακα αξιωσυνης για τον ανθρωπο οριζεται η δυνατοτητα του να καταναλωνει περιττα αγαθα.
Ποια εργατικη ταξη και ποιοι προλεταριοι, όταν ο κάθε ενας ανθρωπακος ριχνεται στο κυνηγι της αεναης ευδαιμονιας, αποξενωμενος από το προϊον που παραγει, μεταλλαγμενος και λωβοτομημενος από αμετρητες παροχες, αγαθα και φαντασιωσεις, με τα οποια βομβαρδιζετια οεγκεφαλος του κάθε μερα.
Ο κοσμος του σημερνου μαζανθρωπου δεν είναι πια ο κοσμος που οριζεται από τη θεση του στην παραγωγη, αφου και αυτό ακομα αλλαζει κάθε φορα που τον απολυουνε για να αναζητησει ένα νέο επαγγελμα, αλλα από τη θεση του στον φαντασιακο γαλαξια της καταναλωσης.
«Προλεταριος» και «κολασμενος» δεν είναι πλεον αυτος που χειριζεται τα μεσα παραγωγης ενός κεφαλαιουχου αλλα αυτος που δεν εχει τη δυνατοτητα να αγορασει κανουριο αυτοκινητο κάθε πεντε χρονια κι ας διαθετει δικη του επιχειρηση κι ας κατοικει σε ιδιοκτητο σπιτι.
Σ’ αυτόν τον υποβιβασμο του ανθρωπου σε καταναλωτικο ον, που οι επιθυμιες του και τα ονειρα του καθοριζονται από τους μηχανισμους χειραγωγησης των μαζων, μονον μια αναγεννηση της πνευματικης διαστασης του ανθρωπου μπορει να αντιπαραταχθει.
Ο μαρξιστικος σοσιαλισμος όμως, αποξενωνοντας την ανθρωπινη ιστορια, από την ιστορια του πνευματος, εβανε τελος και στον δικο του ρολο, όταν η ιστορια γυρισε σελιδα και οι ανθρωποι βρεθηκαν χωρις πνευματικα οπλα απεναντι στην επιδρομη της Νεας Βαρβαροτητας.
Ο ανθρωποκεντρικος κοινοτισμος, που ενας από τους πρωτους κηρυκες του υπηρξε ο Ιων Δραγουμης, αντιθετως επαναφερει στο προσκηνιο της ιστοριας, τη δυναμη της ιδεας και προτασσει έναν πιο δικαιο κοσμο, οπου τα δικαιωματα του ατομου θα περιοριζονται μεν από τα δικαιωματα της κοινοτητας, αλλα οπου αυτή η ισονομια και η ισοπολιτεια θα εχει στοχο τον ανθρωπο και όχι μια ταξη ανθρωπων, που θα αυτοπροσδιοριζεται από την οποια θεση της στην παραγωγη ή στη νομη των αγαθων.
Ο πυρηνας του ουμανιστικου σοσιαλισμου είναι το εθνος, που μπορει να σταθει αναχωμα στην επεκταση της παγκοσμιοποιημενης Νεας Ταξης και να προστατευσει τον πολιτισμο, μεσα από μια συλλογικοτητα κομμενη και ραμμενη στα μετρα του ανθρωπου και όχι στα μετρα καποιας νομενκλαντουρας ή μιας αφανους κοινωνικοοικονομικης ελιτ.
Φυσικα, όπως και σε κάθε άλλη περιπτωση ενός στοχαστη που η σκεψη του ξαναγινεται επικαιρη, δεν παναπει ότι θα πρεπει να αντιγραψουμε τον Δραγουμη κατά γραμμα, ουτε να μετατρεψουμε τα κειμενα του σε μιας μορφης ευαγγελια.
Ο Δραγουμης ανηκει σε μιαν άλλη εποχη και οι ιδεες του θα γινουνε χρησιμες σε εμας, μονον αν αφομοιωσουμε τον πυρηνα τους και τις αναπλασουμε με τη γλωσσα της δικιας μας εποχης.
Τα εθνικιστικα ελληνικα κινηματα, μαζι και ένα κομματι των ανθρωπων που στηριζουνε τη Χρυση Αυγη, αλλα που εχουν το πνευματικο υποβαθρο να γνοιαστουν για τις ιδεες αντι να σπαταλουν την ικμαδα τους σε ανουσιες επιδειξεις αρχαιοπρεπων πολεμικων τεχνων, φαινεται σημερα ότι μνημονευουνε τον Ιωνα Δραγουμη αλλα και τον Περικλη Γιαννοπουλο και τον Παναγιωτη Κονδυλη, προκειμενου να αρθρωσουν μια νεα πολιτικη γλωσσα, που θα εμπνευσει τους Ελληνες.
Για να μπει μπροστα και να λειτουργησει ενας πολιτικος μηχανισμος που θα ανατρεψει το καθεστως της υποτελειας, δεν αρκει ουτε και να παρει την εξουσια, μεσω μιας προσκαιρης εκλογικης νικης, γιατι την άλλη μερα κιολας, θα αρχισουν να κινουνται οι τυφλοποντικες του εμφυλιου σπαραγμου.
Χρειαζεται ακομα πολύ βαθια και πολύ επιπονη πνευματικη εργασια, για να ανοιξουνε οι συνειδησεις των ανθρωπων και να δουνε καθαρα το τι ειδους μελλον τους ετοιμαζουνε τα αφεντικα της οικουμενης και με τι ειδους οπλοστασιο μπορουν να αντισταθουν.
Σ’ αυτην όμως τη σκληρη δουλεια στα χωραφια των ιδεων, εχουν τη δυναμη να συνεργησουν οι ιδεες που γεννηθηκαν μεν σε άλλες εποχες αλλα, που όμως απηχουνε τις αρχαιες συγκρουσεις και είναι καλα ποτισμενες στην αληθεια του δικαιου, όταν αυτο εναντιωνεται απεναντι στο αδικο.
Και δεν υφισταται πιο βαρβαρη μορφη αδικιας απεναντι στον ανθρωπο, από το να τον απογυμνωνεις από εκεινες ακριβως τις συλλογικοτητες, που τον εφεραν στο επιπεδο του οντος, που διαθετει γλωσσα, ιστορια, αυτοσυνειδηση και το υπαρξιακο θρασος να θετει ερωτηματα περι του εαυτου του και της θεσης του εαυτου του μεσα στον κοσμο.
