Γράφει ο Αλέξανδρος Καρράς
Το βιβλίο «Όσοι ζωντανοί» ο Ίων Δραγούμης το έγραψε το 1911. Είναι ένα βιβλίο που η χρονολογία του έχει σημασία, όπως και τα γεγονότα στα οποία αναφέρεται κι αφορούν τον Ελληνισμό της Ανατολής. Ο Δραγούμης με τον φίλο του, τον Αθανάσιο Σουλιώτη, προβληματίζονται για την πολιτική τους δράση εντός του Οθωμανικού Κράτους, που πλέον είχε αλλάξει τρόπο διακυβέρνησης επιχειρώντας να εξευρωπαϊστεί. Το όραμα του Σουλιώτη ήταν να δράσουν έτσι ώστε τους λαούς της Ανατολής να τους κυβερνήσουν οι Έλληνες, οι οποίοι με τον καιρό θα έπαιρναν την εξουσία από τα χέρια των Τούρκων κι η Οθωμανική Αυτοκρατορία θα γινόταν Ελληνική. Ο Σουλιώτης έλεγε του Δραγούμη:
«Καὶ οἱ δυὸ ὡς τόσο θέλουμε τὴ διατήρηση τῆς φυλῆς, ἐγὼ μέσα σ᾽ ἕνα ἀνατολίτικο κράτος σὰν τὸ βυζαντινό, ἐσὺ ξεχωριστὰ σὲ ἰδιαίτερο πολιτικὸν ὀργανισμὸ ἄλλου τύπου, πιὸ σύγχρονου, σὰ νὰ ποῦμε τῆς Ἰταλίας. Ἐσένα δὲ σ’ ἐνδιαφέρει καὶ γιὰ τὰ γύρω ἔθνη ποὺ τὸ μεγάλο ἀνατολίτικο κράτος μου θὰ τὰ περιλαβαίνει κι αὐτὰ καὶ θὰ τὰ ὁρίζει, ἀφοῦ θὰ τὸ κυβερνοῦν οἱ ἐπιτήδειοι Ἕλληνες τῶν μερῶν τούτων.»
Ο Σουλιώτης ήθελε ένα κράτος σα το βυζαντινό κράτος δηλαδή αλλά ο Δραγούμης ένα κράτος εθνικό, όπως το είχε δημιουργήσει η Ιταλία με τους Μαντσίνι και Γκαριμπάλντι, ενοποιώντας όλους τους ιταλικούς πληθυσμούς και τα βασίλεια σε ένα ενιαίο κράτος, το οποίο το 1871 όρισε πρωτεύουσά του τη Ρώμη. Πράγματι, ο Δραγούμης αναφέρεται στην ιδέα αυτή στο βιβλίο «Ελληνικός Πολιτισμός» το 1913:
«Μπορεῖ μάλιστα ἕνα ἔθνος, ἂν δὲν καταφέρνει νὰ κάμει τὸ ταιριαζούμενο κράτος ἀμέσως, νὰ δημιουργήσει προσώρας κράτη περισσότερα, παράδειγμα ἡ Ἰταλία καὶ ἡ Γερμανία. Θὰ ἔρθει μιὰ μέρα ποὺ τὰ ἐθνικὰ τοῦτα κράτη θὰ χυθοῦν σ᾽ ἕνα καλούπι μεγάλου ἐθνικοῦ κράτους. Τὰ ἐθνικὰ κράτη πηγαίνουν πάντα κατὰ τὴν ἕνωσή τους.»
Η απάντηση του Δραγούμη στο Σουλιώτη ήταν η ακόλουθη: «Μ’ ἄλλους λόγους, ἐσένα δὲ σ’ἐνδιαφέρουν τόσο οἱ Ἕλληνες,σὰν ἰδιαίτερη φυλή, ποὺ πρέπει νὰ ζεῖ ξέχωρα ἀπὸ τὶς ἄλλες, ὅσο σ’ ἐνδιαφέρει ἡ ἰδέα ἑνὸς ἀνατολίτικου κράτους, ὅπως φαντάζεσαι πὼς ἦταν τὸ βυζαντινό. Δὲ σὲ μέλει γιὰ τὸ μεγαλεῖο τοῦ ἔθνους, σὲ μέλει γιὰ τὸ μεγαλεῖο τῆς ἰδέας σου. Θέλεις μεγάλο κράτος, ποὺ νὰ ἔχει μόνο πυρῆνα τοὺς Ἕλληνες, ἐνῶ ἐγὼ σοῦ παρουσιάζω ἕνα ἰδανικὸ καθαρὰ ἐθνικιστικό.»
Το Ιδανικό του Δραγούμη ήταν λοιπόν εθνικιστικό. Φυλετικό ήταν; Ας δούμε τι άλλο είπε στον Σουλιώτη όταν εκείνος του μιλούσε για ένα μεγάλο ανατολικό κράτος που θα αποκτούσε μια γλώσσα κι έναν πολιτισμό:
«Μπορῶ νὰ πιστέψω καὶ νὰ ἐργαστῶ γιὰ ἕνα μεγάλο ἀνατολίτικο κράτος μὲ τοὺς Ἕλληνες καὶ τὴν Ἑλλάδα μέσα, μὰ δὲν μπορῶ νὰ μὴ βλέπω καὶ τὴν αἰωνιότητα τῶν διαφορῶν ποὺ χωρίζουν τὶς φυλὲς ἀναμεταξύ τους. Μποροῦν αὐτὲς ν᾽ ἀποχτήσουν κάποιο κοινὸ πολιτικὸ ἰδανικὸ, μὰ τὰ ἄλλα ἰδανικὰ τῆς κάθε μιᾶς θ᾽ ἀπομείνουν πάντα διαφορετικά. Ἂν καὶ πιστεύω πὼς οἱ Τοῦρκοι δὲ θὰ ἀλλάξουν χαρακτῆρα μὲ τὸ νὰ ἔχουν κηρύξει ἕνα σύνταγμα στὸν τόπο τους, ὅμως μπορεῖ νὰ εἶναι ἀλήθεια πὼς οἱ Τοῦρκοι μέρα μὲ τὴν ἡμέρα ἀδυνατίζουν σὰν ἔθνος καταχτητικὸ καὶ δεσποτικὸ, καὶ τότε βέβαια ὅσο ἡ κυριαρχία τους ἐπάνω στὰ ἄλλα ἔθνη ἐλαττόνεται, πρέπει ἐμεῖς νὰ κυτάζουμε νὰ γίνουμε πρῶτα συγκυρίαρχοι καὶ ἔπειτα νὰ τους ὑποκαταστήσουμε. Αὐτὸ μπορεῖ νὰ γίνει ἂν μᾶς ἀφήσουν οἱ Σλαῦοι, οἱ Γερμανοὶ καὶ οἱ ἄλλοι, τ’ ἁρπαχτικὰ ὄρνια.»
Ο Δραγούμης λοιπόν ξεκαθάριζε στον Σουλιώτη ότι οι Έλληνες επιβάλλεται να μείνουν καθαροί και να μην ανακατευτούν με τους άλλους λαούς της Ανατολής. Ακόμα κι αν αποκτήσουν ένα κοινό πολιτικό ιδανικό, αυτόδε σημαίνει ότι πρέπει να απωλέσουν την εθνοφυλετική τους ταυτότητα και να εξαφανίσουν τον χαρακτήρα τους. Είναι ακριβώς αυτή η θέση που έχουμε κι εμείς ως «Τρίτος Δρόμος», ότι μια πολιτική θεωρία δε σημαίνει ότι πρέπει να αντικαθιστά την πίστη στο Έθνος και να μετατρέπεται σε οικουμενική. Μπορεί να είναι κοινή ιδέα για πολλούς λαούς, ακόμα και φυλές, αλλά το κάθε έθνος πρέπει να χρησιμοποιεί την πολιτική θεωρία προς όφελος του δικού του έθνους. Αν κάποιο έθνος, με ίδιο πολιτικό ιδανικό με εμάς, μας επιτεθεί για να κατακτήσει τα εδάφη μας ή να μας υποδουλώσει, θα πρέπει να πολεμηθεί. Ακριβώς ό,τι έγινε το 1940 με την Ιταλία, την οποία πολεμήσαμε ως εχθρικό Έθνος προς το όμοια πολιτικά δικό μας Έθνος.
Βλέπουμε λοιπόν ότι ο Δραγούμης είχε και εθνική και φυλετική συνείδηση. Κι αυτό επιβεβαιώνεται και το 1916 όταν ο Δραγούμης έγραψε πολιτικό πρόγραμμα:
«Ὡς ἀφετηρίαν λαμβάνω τὴν ἔννοιαν τῆς Ἑλληνικῆς φυλῆς, ἐξ αὐτῆς δὲ συνάγω πολιτικὸν πρόγραμμα διὰ τὸ Ἑλληνικὸν κράτος. Διότι ὑπάρχει τὸ δίλημμα: ἤ θὰ κάμῃ τὸ Ἑλληνικὸν βασίλειον πολιτικὴν καθαρῶς κρατικήν, ὁπότε θὰ ἀδιαφορήσῃ διὰ τὴν πολιτικὴν ἀποκατάστασιν τῶν ἔξω τῶν συνόρων του Ἑλλήνων, ἤ θὰ κάμῃ πολιτικὴν πρωτίστως φυλετικὴν καὶ δευτερευόντως κρατικήν. Εἴμεθα ὑποχρεωμένοι νὰ ἀκολουθήσωμεν τὸ δεύτερον, διότι τὰ γεωγραφικά σύνορα τοῦ κράτους δὲν συμπίπτουν ἀκόμη μὲ τὰ γεωγραφικὰ σύνορα τῆς φυλῆς, ὡς συμβαίνει εἰς ἄλλα ἔθνη συμπληρώσαντα ἤδη τὴν πολιτικήν των ἀποκατάστασιν.
Ἑπομένως, διὰ νὰ καταστρωθῇ πολιτικὸν πρόγραμμα εἰς κράτος μὲ ὑποχρεώσεις, ἤ τάσεις, ἤ προορισμὸν ὡς τῆς Ἑλλάδος, πρέπει ἀναγκαίως νὰ βασίζεται εἰς τὴν φυλετικὴν πολιτικήν, τὰ δὲ λοιπὰ νὰ συναρμονισθοῦν πρὸς αὐτὴν κατὰ φυσικὴν ἀναγκαιότητα καὶ ἐσωτερικὴν βαθεῖαν πειθαρχίαν.»
Άρα ο Δραγούμης καθορίζει ως αφετηρία ενός πολιτικού προγράμματος την φυλετική ύπαρξη ενός Έθνους, την προστασία της και την αποκατάστασή της. Εκείνη την περίοδο άλλωστε, όπως ο ίδιος φαίνεται να τονίζει, όλοι οι Έλληνες ακόμα δεν είχαν ενσωματωθεί στο ελληνικό κράτος.
Συνοψίζοντας, ο Δραγούμης ήθελε να ενσωματωθούν και οι εξωμερίτες Έλληνες, εκείνοι που βρίσκονταν στην Ανατολή, τη Μακεδονία, τη Βόρεια Ήπειρο, στα νησιά, τη Μικρά Ασία, την Κύπρο και με τη λογική αυτή ένα πολιτικό πρόγραμμα έπρεπε να είναι φυλετικό με στόχο να ενώσει όλη την ελληνική ράτσα σε ένα κράτος. Διαφωνούσε με τον Σουλιώτη στη δημιουργία ενός ανατολικού κράτους που θα ανακάτευε τις εθνικότητες με μία γλώσσα και ένα κοινό πολιτισμό, υποστηρίζοντας ότι οι εθνικές διαφορές έπρεπε να διατηρηθούν και το δικό του όραμα το όριζε ως εθνικιστικό, και όχι αυτοκρατορικό όπως του Σουλιώτη. Προκειμένου όμως να μη χαθεί η ελληνική συνείδηση στους Έλληνες που έμεναν ακόμα εκτός του ελληνικού κράτους, ο Δραγούμης έδινε συγκεκριμένη πρόταση ώστε να συντηρηθεί ο πόθος των Ελλήνων να ενωθούν με την υπόλοιπη Ελλάδα και να μην αφομοιωθούν από άλλα κράτη:
«Μεγάλη ἀνάγκη ἐπίσης εἶναι ὁ ἐν διασπορᾷ Ἑλληνισμὸς νὰ ὀργανωθῇ κοινοτικῶς καὶ οἰκονομικῶς, οὕτως ὥστε ἡ ἐθνική του συνείδησις νὰ μὴ συντηρῆται μόνον ἀπὸ αἰσθηματικοὺς λόγους, ἀλλά καὶ ἀπὸ συμφεροντολογικούς, καὶ μάλιστα ἀπ’ αὐτούς. Δὲν χρειάζονται μόνον σχολεῖα, ἐκκλησίαι, νοσοκομεῖα, κοινότητες καὶ ἐφημερίδες, ἀλλὰ καὶ οἰκονομική ἐξάρτησις ἀπὸ τὸ κέντρον, προπάντων δὲ αὕτη. Νὰ γίνουν Ἑλληνικαὶ ἐπιχειρήσεις καὶ συνεταιρισμοὶ μὲ κέντρον τὴν Ἑλλάδα καὶ μὲ ἀκτῖνα τὸν Ἑλληνισμόν. Νὰ δημιουργηθῇ τακτικὴ ὑπηρεσία διὰ τὴν προστασίαν τῶν Ἑλλήνων μεταναστῶν εἰς τὴν ἀλλοδαπήν, συνιστωμένων καὶ ὀργανώσεων ὅπου τὸ ἀτομικὸν συμφέρον νὰ θεραπεύεται. Νὰ ληφθῇ πρόνοια ὅπως διὰ τῶν Ἑλλήνων τοῦ ἐξωτερικοῦ διαδίδωνται τὰ Ἑλληνικὰ προϊόντα εἰς τρόπον ὥστε ὁ κάθε Ἕλλην εἰς τὸ ἐξωτερικὸν νὰ εἶναι οἱονεὶ πράκτωρ τοῦ Ἑλληνικοῦ ἐμπορίου. Νὰ ἱδρυθοῦν ἐμπορικὰ ἐπιμελητήρια μικτά, διὰ τὴν ἀνάπτυξιν τῶν ἐμπορικῶν συναλλαγῶν μεταξὺ ξένων κρατῶν καὶ Ἑλλάδος.
Διὰ νὰ ἐπιτευχθοῦν ὅλα ταῦτα, ἀνάγκη πρωτίστως τὸ ὄργανον, ἤτοι ἡ ὑπηρεσία τοῦ ὑπουργείου τῶν ἐξωτερικῶν, ποῦ δὲν εἶναι παρασκευασμένη διὰ τοιαύτην πολυσχιδῆ νεωτεριστικὴν ἐργασίαν, νὰ ποτισθῇ μὲ ὁλόκληρον σύστημα τοιούτων ἰδεῶν, καὶ νὰ ἀνατραφοῦν μὲ αὐτὰς οἱ νεώτεροι.»
Πολύ απλά, λοιπόν, ο Δραγούμης πρότεινε η Ελλάς να γίνει ένα οργανωμένο κράτος με εξωτερική πολιτική η οποία θα οργάνωνε, προστάτευε και μεριμνούσε για τον Ελληνισμό όπου και αν αυτός διαβίωνε. Μια εθνικιστική πολιτική που δε γνώριζε σύνορα και δεν έμενε αποκλειστικά στα μικροπολιτικά συμφέροντα ούτε και περιοριζόταν στα όσα είχε ήδη.
Συνεχίζεται….
