Γράφει ο Παύλος Σ.
Ο πόνος και η ντροπή που θα προκληθούν από τον πόλεμο του 1897 θα αποτελέσουν καύσιμο για την δημιουργία ενός κύματος εθνικισμού στις καρδιές των Ελλήνων. Το Κρητικό και Μακεδονικό ζήτημα βρισκόταν στο μυαλό όλων και η έλευση του Ελευθερίου Βενιζέλου, ενός πολιτικού με καταγωγή από την σκλαβωμένη Ελλάδα, θα συμβάλει στην διατήρηση του ενθουσιασμού.
Ιδεολογικά, ο Εθνικισμός θα βιώσει και αυτός την δική του αναγέννησε με κύριο πρωταγωνιστή τον νεαρό Ίωνα Δραγούμη. Ο μεγάλος διανοούμενος και αγωνιστής είχε πολεμήσει το ’97 και ήταν βαθύτατα επηρεασμένος από τον γαλλικό Εθνικισμό του Maurice Barrès. Συνειδητοποίησε ότι ο Ελληνισμός έχει ανάγκη να ξεπεράσει το δουλοπρεπές παλάτι και τον διεφθαρμένο κοινοβουλευτισμό ως τις κύριες πολιτικές δυνάμεις στην χώρα. Θα αναλάβει δράση συγγράφοντας μεγάλο αριθμό άρθρων και βιβλίων προωθώντας τον Εθνικισμό, τον δημοτικισμό και την κοινωνική δικαιοσύνη. Μαζί με άλλους λογοτέχνες, ποιητές και διανοούμενους της εποχής του, όπως τον Περικλή Γιαννόπουλο και τον Κωστή Παλαμά, θα φέρουν μια νέα εποχή για το Ελληνικό πνεύμα.
Το σημαντικότερα κατόρθωμα του Ίωνα όμως ήταν η οργάνωση του Μακεδονικού Αγώνα. Ως διπλωμάτης στις αρχές του 20ου αιώνα θα περιοδεύσει την σκλαβωμένη από τους Τούρκους Μακεδονία, συσπειρώνοντας το Ελληνικό στοιχείο που βρισκόταν υπό διωγμό όχι μόνο από τον μουσουλμάνο κατακτητή, μα και από τους ομοθρήσκους Βούλγαρους. Ο γαμπρός του, Παύλος Μελάς, μαζί με άλλους Μακεδονομάχους, θα μεταβεί στην Μακεδονία ξεκινώντας ένοπλο αγώνα, θυσιάζοντας και την ίδια του την ζωή για την απελευθέρωση των Ελλήνων.
Η συνεχής κατάρρευση και οι εσωτερικές συγκρούσεις εντός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας θα οδηγήσουν τους λαούς της Χερσονήσου του Αίμου στους δύο Βαλκανικούς Πολέμους, όπου οι Έλληνες μέσα από την συνεργασία των κυρίαρχων ιδεολογιών της εποχής (του φιλελεύθερου Βενιζέλου και του απολυταρχικού παλατιού) θα απελευθερώσουν πολλά εδάφη που βρισκόντουσαν ακόμη υπό τον τουρκικό ζυγό. Μάλιστα, δύο σημαντικότατες φιγούρες του Εθνικισμού, ο προαναφερθέντας Ίων Δραγούμης και ο στρατιωτικός Ιωάννης Μεταξάς, θα πρωταγωνιστήσουν στην απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης. Η ομόνοια των ιδεολογιών προς το συμφέρον του έθνους δεν θα διαρκέσει για πολύ όμως δίχως την ισορροπία που παρέχει ο Εθνικισμός.
Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, μία σύρραξη που άλλαξε όχι μόνο τις ευρωπαϊκές ισορροπίες μα ολόκληρο τον πλανήτη, αποτελεί το τέλος μιας εποχής. Η λήξη του πολέμου σηματοδοτεί το τέλος του απολυταρχισμού και την αντικατάσταση του από τον φιλελευθερισμό ως την κύρια πολιτική ιδεολογία στην Δύση με τον νέο αντίπαλο του, τον κομμουνισμό των Ρώσων μπολσεβίκων. Οι ιδεολογικές τάσεις της μεταπολεμικής εποχής ήταν ο Φιλελευθερισμός της δημοκρατίας και το Μαρξιστικό κράτος της επανάστασης.
Ο μεγάλος πόλεμος έφερε και στην Ελλάδα διχόνοια. Από την μία πλευρά οι απολυταρχικοί του παλατιού επιθυμούσαν την ουδετερότητα της χώρας, δηλαδή την έμμεση υποστήριξη των Κεντρικών Δυνάμεων, λόγω των στενών οικογενειακών σχέσεων του βασιλέα με τον Κάιζερ. Από την άλλη, ο φιλελεύθερος Βενιζέλος έβλεπε, ορθώς, την ένταξη της χώρας με τις δυνάμεις της Αντάντ, αλλά η αδύναμη πολιτική του βούληση σε συνδυασμό με την δουλική του στάση προς τις συμμαχικές δυνάμεις θα οδηγήσουν στον Εθνικό Διχασμό. Η Εθνικιστική στάση, εκφραζόμενη στο πρόσωπο του Δραγούμη, ήταν η συμμετοχή της Ελλάδας στον πόλεμο ως σύμμαχος των Άγγλων και Γάλλων ως ισότιμα μέλη της συμμαχίας και όχι ως ένα προτεκτοράτο. Εδώ είναι και η πρώτη από τις πολλές αποτυχίες του φιλελεύθερου πολιτικού, όταν θα «προσκαλέσει» τις συμμαχικές δυνάμεις να εισβάλουν στην Θεσσαλονίκη, εντάσσοντάς μας στον πόλεμο.
Η νίκη της συμμαχίας στον Α’ ΠΠ θα αλλάξει ριζικά τον παγκόσμιο χάρτη και η ίδια η Ελλάδα θα φτάσει πολύ κοντά στην κατάληψη της ιστορικής της πρωτεύουσας, την Κωνσταντινούπολη, και την εδαφική της ολοκλήρωση. Όμως δύο γεγονότα θα σταθούν εμπόδια στον στόχο αυτό. Το πρώτο από αυτά είναι όταν οι πιστοί του ανίκανου φιλελεύθερου πολιτικού Βενιζέλου, που με τις επιλογές του οδήγησε την χώρα στον διχασμό, θα δολοφονήσουν τον Ίωνα Δραγούμη το καλοκαίρι του 1920. Έτσι χάθηκε ο μοναδικός άνθρωπος που θα μπορούσε να ενώσει τον Ελληνισμό στις δύσκολες στιγμές που βίωνε και να τον καθοδηγήσει προς την νίκη. Έπειτα, ο Βενιζέλος, μέσα στην απέραντη σοφία του (!), θα κηρύξει εκλογές, δίχως κανένα λόγο, τις οποίες θα χάσει (!!) δίνοντας την εξουσία στους φιλοβασιλικούς και θα φύγει για το Παρίσι (!!!). Η εκλογική ήττα του Λευτεράκη θα οδηγήσει στο γεγονός που έφερε την καταστροφή του 1922. Οι φιλοβασιλικοί του Λαϊκού Κόμματος θα επαναφέρουν στον θρόνο τον φιλογερμανό βασιλέα Κωνσταντίνο, κάτι που θα δυσαρεστήσει τις συμμαχικές δυνάμεις ωθώντας τες να αλλάξουν στρατόπεδο στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο που διαδραματίζονταν. Παράλληλα, ο συνδυασμός της έλλειψης πίστεως στην Μεγάλη Ιδέα από τους μοναρχικούς μαζί με την κούραση, των σχεδόν δέκα χρόνων πολέμου, του λαού είχε ως αποτέλεσμα την ήττα των στρατευμάτων της Μικρασιατικής Εκστρατείας κα τον ξεριζωμό και γενοκτονία εκατομμυρίων Ελλήνων. Με την Μικρασιατική καταστροφή θα κλείσει ένα ακόμα κεφάλαιο της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας με μελανή σελίδα. Η αιτία των προβλημάτων για άλλη μία φορά ήταν η έλλειψη εθνοκεντρικής ισορροπίας που παρέχει ο Εθνικισμός.
Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν θα είναι πολύ δύσκολα για την χώρα. Ερχόμενη αντιμέτωπη με την προσφυγική κρίση, η ελληνική κοινωνία θα διχαστεί και η οικονομική κρίση που θα ξεσπάσει θα εξαθλιώσει την κατάσταση περαιτέρω. Μαζί με όλα αυτά ο κοινοβουλευτισμός θα αποτύχει (για άλλη μία φορά) και τα πραξικοπήματα και οι συνεχείς εκλογικές διαδικασίες και κυβερνητικές διαδοχές θα αποτελούν το συνηθισμένο. Τέλος, την αποκατάσταση της ισορροπίας θα φέρει το 1936 ο Ιωάννης Μεταξάς όταν την 4η Αυγούστου του ίδιου έτους θα εδραιώσει ένα εθνικό καθεστώς διακυβέρνησης. Συνδυάζοντας τις ιδεολογικές τάσεις της εποχής θα ξεκινήσει την οικοδόμηση ενός εθνικού και κοινωνικού κράτους στηριζόμενο στην εθνική παραγωγή του. Ακόμα θα ξεκινήσει την προετοιμασία της άμυνας της χώρας για τον πόλεμο που είχε ορθώς προβλέψει. Ο Ιωάννης Μεταξάς και το καθεστώς της 4ης Αυγούστου αποτελούν την αγνότερη και πιο επιτυχημένη έκφραση του Ελληνικού Εθνικισμού μέχρι σήμερα.
Προτού συνεχίσουμε την εξιστόρηση των γεγονότων θα χρειαστεί να γίνει μία «γρήγορη» αναφορά στα Εθνικιστικά κινήματα του Μεσοπολέμου μιας και αποτελούν την συνηθέστερη μορφή της ιδεολογίας που έρχονται σε επαφή οι Εθνικιστές και ο απλός κόσμος. Ο Εθνικισμός χαρακτηρίζεται από δύο κεντρικούς πυλώνες, ο πρώτος από αυτούς είναι ο εθνοκεντρισμός. Δηλαδή ως προτεραιότητα τίθεται η εξυπηρέτηση των συμφερόντων του έθνους. Φυσικό επακόλουθο του πρώτου πυλώνα είναι το έθνος να εκφράσει με διαφορετικό τρόπο τον Εθνικισμό του, στα δικά του μέτρα και για τις δικές του ανάγκες. Τα δύο κυρίαρχα Εθνικιστικά κινήματα την εποχή του Μεσοπολέμου ήταν ο Γερμανικός Εθνικοσοσιαλισμός (Ναζισμός) και ο Φασισμός. Ο πρώτος αποτελούσε μία έκφραση του παγγερμανισμού με βαριές σοσιαλιστικές επιρροές. Δεν αποτελούσε μία ιδεολογία προς εξαγωγή κι ήταν ειδικά κατασκευασμένη για την Γερμανία της εποχής. Το δεύτερο κίνημα, αυτό του Φασισμού, ξεκίνησε στην Ιταλία του Μπενίτο Μουσολίνι όμως είχε έναν γενικότερο ευρωπαϊκό χαρακτήρα και έτσι χώρες με παρόμοια βιολογική και ψυχική σύνθεση με της Ιταλίας θα δημιουργήσουν κι αυτές φασιστικά κινήματα με βάση την ιδιαίτερη ψυχοσύνθεση του δικού του έθνους. ( Μεγάλη Βρετανία-Mosley, Ισπανία-Jose Antonio Primo de Rivera). Ο Φασισμός θα επηρεάσει επίσης και άλλα Εθνικιστικά κινήματα στην Ευρώπη όπως το Estado Novo του Σαλαζάρ στην Πορτογαλία και, φυσικά, τον Μεταξισμό στην Ελλάδα. Η κύρια διαφορά του Ναζισμού και του Φασισμού βρίσκεται στον κεντρικό ιδεολογικό τους πυρήνα. Αν και είναι και οι δύο Εθνικιστικές ιδεολογίες ο πρώτος πηγάζει από την φυλή και ο δεύτερος από το κράτος. Η διαφορά αυτή εξηγείται πολύ εύκολα αν κανείς κοιτάξει τα δύο έθνη που τις γέννησαν, τις διαφορές στην ιστορία τους, τον πολιτισμό τους και την εθνολογική τους σύνθεση. Μία δεύτερη διαφορά μεταξύ των ιδεολογιών, μικρότερη αλλά σημαντική, είναι τα οικονομικά μοντέλα που εφάρμοσαν. Οι Γερμανοί είχαν ένα ημισοσιαλιστικό κράτος με παρεμβατικό χαρακτήρα, ενώ οι Ιταλοί ένα συντεχνιακό σύστημα στο οποίο συνδικάτα και συντεχνίες αποτελούσαν, όχι μόνο οικονομικές οντότητες, μα και πολιτικές.
Μια ακόμη παρατήρηση που οφείλουμε να κάνουμε σχετικά με τα κινήματα του Μεσοπολέμου πηγάζει από τον δεύτερο πυλώνα του Εθνικισμού. Ως ιδεολογία αποτελεί την πλήρη σύνθεση και ταυτόχρονη απόρριψη των κυρίαρχων ιδεολογικών τάσεων της εποχής. Αυτό σημαίνει πως τα κινήματα για τα οποία συζητάμε δεν ήταν απλά κατασκευασμένα για το εκάστοτε έθνος που τα γέννησε, αλλά και για την συγκεκριμένη χρονική συγκυρία στην οποία βρισκόντουσαν. Το συμπέρασμα που προκύπτει από τα παραπάνω είναι πολύ σημαντικό να σημειωθεί στην προσπάθεια διαμόρφωσης ενός σύγχρονου Ελληνικού Εθνικισμού. Δεν πρέπει να αντιγράψουμε το πρόγραμμα της Ναζιστικής Γερμανίας ή τις πολιτικές της Φασιστικής Ιταλίας. Με τον τρόπο αυτό θα ήμασταν στην κυριολεξία εκτός τόπου και χρόνου! Εννοείται πως ούτε τον Ελληνικό Εθνικισμό της εποχής (Μεταξισμό) δύναται να αντιγράψουμε μιας και τα σημερινά δεδομένα είναι τελείως διαφορετικά. Τα κινήματα πρέπει να μελετηθούν και να αποτελούν πηγές μάθησης, έμπνευσης και καλύτερης κατανόησης της ιδεολογίας και της ιστορίας. Όμως δεν μπορούν να αποτελούν αυτούσια την σύγχρονη Εθνικιστική έκφραση, χρειαζόμαστε νέες ιδεολογικές ζυμώσεις και πολιτικές προτάσεις οι οποίες θα αντιμετωπίζουν τα σύγχρονα προβλήματα του έθνους και του κόσμου με λογικό, αποτελεσματικό και εθνοκεντρικό τρόπο. Η προσκόλληση των Εθνικιστών στο παρελθόν τους έχει στοιχήσει το μέλλον. Ήρθε η ώρα επιτέλους να βρεθούμε στο παρόν και να κοιτάξουμε μπροστά. Δίχως παρωπίδες και ιδεολογικές αγκυλώσεις.
Συνεχίζοντας την εξιστόρηση των γεγονότων, σύντομα θα ξεσπάσει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος επιφέροντας ακόμα ριζικότερες αλλαγές στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Ένας πόλεμος γεωπολιτικής και συμφερόντων, όχι ιδεολογικός όπως διάφοροι από όλες τις ιδεολογικές κατευθύνσεις κατά καιρούς προσπαθούν να τον παρουσιάσουν. Οι Γερμανοί Ναζί (Εθνικιστές) θα συνάψουν το σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότωφ με τους Σοβιετικούς (Κομμουνιστές) και θα επιζητήσουν συμμαχία με του Άγγλους (Φιλελεύθερους). Οι Ιταλοί (Εθνικιστές) θα επιτεθούν στην επίσης Εθνικιστική Ελλάδα του Μεταξά. Από την άλλη οι Αγγλογάλλοι και Αμερικανοί (δημοκράτες και φιλελεύθεροι) θα πολεμήσουν το Γ’ Ράιχ πλάι στους Μαρξιστές της ΕΣΣΔ. Είναι πλέον προφανές ότι ο πόλεμος είχε ως στόχο την μεταβολή των ισορροπιών στην Ευρώπη και την χάραξη νέου χάρτη άνευ ιδεολογικού προσήμου.
Η Ελλάδα, χάρη στην προετοιμασία του Ιωάννη Μεταξά, αρχικά θα καταφέρει να αμυνθεί απέναντι στην Ιταλική εισβολή και μάλιστα θα περάσει στην αντεπίθεση απελευθερώνοντας τμήματα της Βορείου Ηπείρου. Η κατάσταση θα αλλάξει δραματικά μετά τον θάνατο του εθνάρχη Μεταξά και την είσοδο της Γερμανίας στον πόλεμο. Η επίθεση από τρία διαφορετικά μέτωπα θα κατακλύσει την γενναία Ελληνική άμυνα και η χώρα θα βρεθεί υπό τριπλή κατοχή με τον βασιλιά και την κυβέρνηση της Ελλάδας, που είχε πάρει την εξουσία μετά τον θάνατο του διαδόχου του Μεταξά, Κορυζή, να διαφεύγουν εξόριστοι στην Αγγλία και την Αίγυπτο αντίστοιχα.
Κατά την διάρκεια της κατοχής θα δημιουργηθούν πολλαπλές αντιστασιακές οργανώσεις με διαφορετικές ιδεολογικές κατευθύνσεις. Ο Φιλελεύθερος ΕΔΕΣ, η Εθνικιστική Οργάνωση Χ και το Κομμουνιστικό ΕΑΜ αποτελούν τα γνωστότερα και σημαντικότερα παραδείγματα. Γρήγορα όμως οι ιδεολογικές διαμάχες των οργανώσεων θα εξελιχθούν σε εμφύλια σύγκρουση αγνοώντας τον ξένο εχθρό. Μεγαλύτερη ευθύνη για την εμφυλιοπολεμική κατάσταση είναι η μεγαλύτερη από τις αντιστασιακές ομάδες, δηλαδή το ΕΑΜ. Εξυπηρετώντας τα συμφέροντα της Κομμουνιστικής Διεθνούς και της ΕΣΣΔ θα πολεμήσει τις υπόλοιπες αντιστασιακές οργανώσεις και θα επιδιώξει ακόμα και την εδαφική διχοτόμηση της χώρας για να πετύχει τον σκοπό του.
Ο εμφύλιος πόλεμος θα συνεχιστεί και μετά την απελευθέρωση από τους Γερμανούς και θα διαρκέσει μέχρι το 1949 δημιουργώντας τραύματα και κατάλοιπα που επηρεάζουν την ψυχολογία και την σκέψη του Έλληνα υποσυνείδητα ακόμα και σήμερα. Νικητές ενάντια στην Σοβιετόφιλη αριστερά θα είναι η Αγγλόφιλη και Αμερικανόφιλη δεξιά, η οποία για τις επόμενες δεκαετίες θα συνεχίσει την διχαστική πολιτική της, ενισχύοντας το δίπολο αριστερά/δεξιά ακολουθώντας την παγκόσμια τάση της εποχής του Κομμουνισμού/Καπιταλισμού.
Η άνοδος της σοσιαλιστικής σκέψης στις δεκαετίες του ’60 και ’70 θα έχει ως αποτέλεσμα το τέλος της κυριαρχίας της δεξιάς και την άνοδο της τελευταίας (προς το παρόν) Εθνικιστικής κυβέρνησης με το πραξικόπημα των συνταγματαρχών. Το καθεστώς της 21ης Απριλίου θα φέρει πολιτική σταθερότητα και θα κάνει πράξη μερικές από τις αναγκαίες κοινωνικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις που επικαλούταν ο σοσιαλισμός. Θα ενισχύσει την παραγωγή του έθνους και θα μετατρέψει την Ελλάδα από αμερικανόδουλο προτεκτοράτο σε μία ανεξάρτητη ευρωπαϊκή χώρα που στέκεται όρθια και με σθένος μπροστά και στις δύο μεγάλες δυνάμεις της εποχής. Η δυναμικότητα της Ελλάδας του Γεωργίου Παπαδοπούλου θα προκαλέσει ανησυχία στην Αμερικάνικη Αυτοκρατορία και το 1973 θα οργανώσει την «εξέγερση» του Πολυτεχνείου με στόχο να ρίξει το εθνικό καθεστώς, που ο πρόεδρος του είχε ήδη εντάξει σε ένα στάδιο επαναδημοκρατικοποίησης σχεδιάζοντας εκλογές το ερχόμενο έτος. Την θέση του θα πάρει με πραξικόπημα ο στρατιωτικός Ιωαννίδης, ο οποίος μετά την αποτυχία του να διαχειριστεί την πρώτη εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο θα δώσει την θέση του στον Καραμανλή που θα επαναφέρει (;) την δημοκρατία (;;).
Ο Μεταπολιτευτικός Κοινοβουλευτισμός θα ξεκινήσει την πορεία του με μία μεγάλη τραγωδία. Την απώλεια ενός σημαντικού μέρους της ελληνικότατης Κύπρου, στοιχίζοντας στον Ελληνισμό αμέτρητες ζωές. Για μία ακόμη φορά στην σύγχρονη Ελληνική πραγματικότητα την εξουσία θα αναλάβουν ανίκανοι ξενόδουλοι που θα καταφέρουν μονάχα να βλάψουν το έθνος.
