Γράφει ο Φίλιππος Μπουράτογλου
Απόφοιτος του Κέντρου Γεωπολιτικών Αναλύσεων του New York College
Από το 2014 και μετά, ουκ ολίγες φορές τα φώτα της επικαιρότητας στράφηκαν στην περιοχή της Ουκρανίας,στη σύγκρουση μεταξύ του καθεστώτος του Κιέβου και των φιλο-Ρώσων αυτονομιστών της Ανατολής, καθώς και στις αναζωπυρώσεις αυτής της σύγκρουσης που ξεσπούν ανά τακτά χρονικά διαστήματα.
Μπορούμε να αντιληφθούμε ότι πρόκειται για έναν ανταγωνισμό ασφαλείας ανάμεσα στη Ρωσική Ομοσπονδία και την Ουκρανία, έναν ανταγωνισμό που στηρίζεται στον φόβο. Οι Ρώσοι φοβούνται πως το έδαφος της Ουκρανίας θα μετατραπεί σε μία τεράστια στρατιωτική βάση της Δύσης και συνεπώς και σε ένα εφαλτήριο, από το οποίο την κατάλληλη χρονική στιγμή θα μπορούσε να εξαπολυθεί ένα συντριπτικό χτύπημα εναντίον του ρωσικού έθνους. Οι Ουκρανοί (κυρίως οι πληθυσμοί της δυτικής Ουκρανίας)από την πλευρά τους φοβούνται ότι ,αν δεν αντισταθούν,θα καταστούν πολύ σύντομα προτεκτοράτο των Ρώσων, με όποιες συνέπειες μπορεί να έχει κάτι τέτοιο, αφού η συνύπαρξη μεταξύ των δύο συγγενικών λαών αποδείχθηκε πολύ δύσκολη στο παρελθόν. Θεωρητικά οι Ρώσοι και οι Ουκρανοί, που συνδέονται με δεσμούς αίματος, θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ένα κοινό κράτος -δεν πρέπει να ξεχνούμε εξάλλου το γεγονός ότι η Ιστορία της Ρωσίας αρχίζει στα μεσαιωνικά Πριγκηπάτα του Κιέβου(της σημερινής ουκρανικής πρωτεύουσας δηλαδή) και του Νόβγκοροντ(στον Βορρά). Ωστόσο, είναι πολύ πιθανό πως έχουμε ήδη φτάσει και ξεπεράσει το σημείο εκείνο πέρα από το οποίο δεν υπάρχει επιστροφή πια. Και η σύγκρουση που ξεκίνησε σαν εμφύλιος πόλεμος, δύναται πλέον να εξελιχθεί σε διακρατική ή και -γιατί όχι;- περιφερειακή ή και παγκόσμια.
Μία πιο προσεκτική ματιά στον χάρτη,μας οδηγεί στη διαπίστωση ότι η σύγκρουση αυτή λαμβάνει χώρα ακριβώς στη συνοριακή γραμμή των Πολιτισμών,εκεί που τελειώνει δηλαδή το Σλαβικό τμήμα της Δύσης και αρχίζει η Ορθόδοξη Σλαβική Ανατολή. Και φαίνεται πως αυτό το πολιτιστικό σύνορο -την ύπαρξη του οποίου είχε επισημάνει εμφατικά ο καθηγητής Samuel Hantington στη θεωρία του περί της ”Σύγκρουσης των Πολιτισμών”,που τόσο θόρυβο είχε ξεσηκώσει τριάντα χρόνια πριν-αποτελεί την πιο ουσιαστική παράμετρο της διαμάχης. Η μονοδιάστατη αντίληψη των κρατικών οντοτήτων ως ενιαίων συνόλων, επέσειε συνεχώς στο παρελθόν τον κίνδυνο ενός γενικευμένου Ρωσο-Ουκρανικού πολέμου, που θα προκαλούσε ίσως τεράστια αποσταθεροποίηση στο Διεθνές Σύστημα και θα έθετε εν κινδύνω την παγκόσμια ειρήνη.Πολύ πιο προωθημένη και αναλυτική ωστόσο η Θεωρία των Πολιτισμών και των Ταυτοτήτων, έριχνε το βάρος στην πιθανότητα ενός παρατεταμένου ουκρανικού εμφυλίου-κάτι που επιβεβαιώθηκε τελικώς από τα γεγονότα του 2014 και όσα ακολούθησαν.
Η Αγγλοσαξονική Δύση, η Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ διέγνωσαν τις δυνατότητες και τις ευκαιρίες που τους προσέφερε το προαναφερθέν πολιτιστικό σύνορο,προκειμένου να θέσουν έναν αποφασιστικό φραγμό στην επέκταση της ρωσικής επιρροής προς Δυσμάς- εκτιμώντας προφανώς ότι δεν θα υπάρξει αντίδραση.
Όπως αποδείχτηκε ωστόσο,οι Δυτικοί εκτίμησαν μόνο τα πιθανά κέρδη αλλά όχι και τις πιθανές συνέπειες- ούτε τους πιθανούς κινδύνους που μπορεί να προέκυπταν εξαιτίας των ενεργειών τους. Έχοντας το πλεονέκτημα κάποιας (μικρής) χρονικής απόστασης σήμερα,μπορούμε να εξαγάγουμε το ασφαλές συμπέρασμα ότι τα γεγονότα του 2014 στην Ουκρανία υπήρξαν καθοριστικά και οδήγησαν στη διαμόρφωση της νέας διπολικότητας της εποχής μας.Η υιοθέτηση του δόγματος ”όποιος δεν είναι μαζί μας είναι εναντίον μας ” από τις ελίτ της Δύσης,έσπρωξε τη Ρωσία στην αγκαλιά της Κίνας και το αντίστροφο,ενώ σχεδόν αμέσως στην εξίσωση εισήλθε και το Ιράν,που βρισκόταν επί μακρόν υπό καθεστώς πολιορκίας εκ μέρους των Δυτικών Δυνάμεων.Ο νέος διπολικός Κόσμος λοιπόν πήρε γρήγορα σάρκα και οστά ,με τις ευρασιατικές Δυνάμεις από τη μία και τις ευρωαντλαντικές δομές από την άλλη.Από τη στιγμή που οι τεράστιες πιέσεις της Δύσης οδήγησαν τους κύριους ”παίκτες” του ευρασιατικού πόλου στην υπέρβαση των όποιων μεταξύ τους διαφορών,η ενωμένη Ευρασία άρχισε να αποτελεί όλο και πιο έντονα τον ”εφιάλτη” των ναυτικών Δυνάμεων.Από καθαρά πρακτική άποψη, η συγκρότηση ενός νέου πόλου λειτούργησε σαν σωσίβιο ασφαλείας για την Κίνα,μια Κίνα εξαρτώμενη σε υπερβολικό αριθμό από το εξωτερικό και περικυκλωμένη από εχθρούς. Η δέσμευση της Κίνας σε αυτήν την άτυπη Τριπλή Συμμαχία από την άλλη, κατέστησε και τους άλλους δύο εταίρους της Συμμαχίας πανίσχυρους- όχι μόνο στρατιωτικά αλλά και οικονομικά.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και το ”μαντρί” της Δύσης
Ευλόγως θα αναρωτηθεί κάποιος σχετικά με τους λόγους που ώθησαν τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής να δημιουργήσουν το ”Ουκρανικό ζήτημα” και την εξ αυτού απορρέουσα σύγκρουση με τη Ρωσία,μια σύγκρουση που -μακροπρόθεσμα-δύναται να ζημιώσει σοβαρά όλο το δυτικό σύστημα ασφαλείας. Αν θέλουμε να δώσουμε μιαν απάντηση, θα πρέπει αρχικά να επισημάνουμε την ανάγκη των ΗΠΑ να παρουσιάσουν τον εαυτό τους ως την ηγέτιδα δύναμη του Δυτικού Κόσμου,επιβεβαιώνοντας έτσι τη θέση τους στο Διεθνές Σύστημα. Κατά δεύτερον το ίδιο το ΝΑΤΟ, η τεράστια δηλαδή πολιτική και στρατιωτική Συμμαχία της οποίας ηγούνται οι Ηνωμένες Πολιτείες ,αποκτά νόημα και λόγο ύπαρξης μόνο σε συνθήκες έντονης αντιπαράθεσης και διπολισμού. Σε διαφορετική περίπτωση ,οι σύμμαχοι είναι πιθανό να αυτονομηθούν ή να αρχίσουν να προτάσσουν τα δικά τους εθνικά συμφέροντα,οδηγώντας σταδιακά τη Συμμαχία σε αποσύνθεση. Τρίτον, η σοβούσα -εδώ και καιρό-εσωτερική αναταραχή στις ΗΠΑ (άλλοτε ήπια και άλλοτε περισσότερο βίαιη) απαιτεί την ύπαρξη ενός εξωτερικού εχθρού που θα λειτουργήσει ως αποσβεστήρας των όποιων κραδασμών, οπότε η δαιμονοποίηση της ευρασιατικής ”Ανατολής” δείχνει μονόδρομος. Σαφώς,αν θελήσουμε να αναλύσουμε ακόμη βαθύτερα το όλο ζήτημα, θα διαπιστώσουμε πως πίσω απ’ όλα τα άλλα, τα πρωταρχικά αίτια θα πρέπει να αναζητηθούν στην ίδια την τεράστια υπαρξιακή και πολιτισμική κρίση της Δύσης.Μιας Δύσης που, ακολουθώντας αυτοκαταστροφική πορεία,έχει επιλέξει να αποκοπεί συνειδητά από όλα εκείνα τα στοιχεία που την κατέστησαν κυρίαρχη σε πλανητικό επίπεδο κατά το παρελθόν(Ελληνικός Πολιτισμός,Ρωμαϊκό Κρατικό Πρότυπο,Χριστιανική Θρησκεία)και να τα αντικαταστήσει με τα νεφελώδη και παρανοϊκά ιδεολογήματα του Φιλελευθερισμού.Μεταθέτοντας λοιπόν τα δικά της υπαρξιακά προβλήματα σε άλλους , η Δύση(δυτικοευρωπαϊκή ή βορειοαμερικανική) ανεβάζει συνεχώς τους τόνους και πυροδοτεί τη στρατηγική της έντασης ,μιας έντασης που -με έναν παράδοξο ομολογουμένως τρόπο-μοιάζει να ξεπερνά ακόμη και την αντίστοιχη οξύτητα των αντιπαραθέσεων του ψυχροπολεμικού Κόσμου(1945-1991).
Η Ελλάς, η Τουρκία και ο νέος Κόσμος.
Σε αυτόν τον νέο ”Ψυχρό Πόλεμο” λοιπόν,που σιγά-σιγά παίρνει σάρκα και οστά,δύο είναι οι χώρες που βρίσκονται στο επίκεντρο των εξελίξεων: η Ελλάς και η Τουρκία.Ακριβώς διότι βρίσκονται στη στρατηγικότερη ίσως περιοχή του πλανήτη,στο γεωγραφικό εκείνο σημείο όπου διασταυρώνονται οι θαλάσσιοι εμπορικοί δρόμοι και οι οδοί μεταφοράς των ενεργειακών πόρων.
Εντελώς διαφορετική ωστόσο φαίνεται πως είναι η γεωπολιτική προσέγγιση και η δυναμική που αναπτύσσουν οι ηγεσίες των δύο χωρών.Από τη μία η Τουρκία, ισορροπώντας στο τεντωμένο σκοινί μεταξύ των δύο πόλων,γοητευμένη στο έπακρο από τα ίδια τα νεο-Οθωμανικά,Ισλαμιστικά και Παντουρκικά/Παντουρανικά της οράματα, διαπραγματεύεται,απειλεί και εκβιάζει, αποσκοπώντας στο να αποσπάσει τα μεγαλύτερα δυνατά κέρδη.Από την άλλη πλευρά η Ελλάδα δείχνει να έχει επιλέξει τον θλιβερό δρόμο της γεωπολιτικής αυτοεξάλειψης και της πλήρους ενσωμάτωσης στη δυτική αρχιτεκτονική ασφαλείας ,με την ελπίδα-προφανώς- ότι κάτι τέτοιο μπορεί να την εξασφαλίσει έναντι του τουρκικού αναθεωρητισμού.
Πρόκειται -κυριολεκτικά-για μια τρομερά επικίνδυνη ψευδαίσθηση.Χωρίς κανένα εθνικό όραμα,χωρίς κανέναν απολύτως πολιτικό σκοπό και διπλωματικό στόχο, η Ελλάς θα εγκαταλειφθεί στην τύχη της την κρίσιμη στιγμή από τους υποτιθέμενους ”συμμάχους” της,μερικοί εκ των οποίων υπήρξαν διαχρονικώς οι χειρότεροι εχθροί της.Και περαιτέρω θα διαμελιστεί,προκειμένου κάποια επιμέρους τμήματά της να δοθούν ως λάφυρα στον νεο-Οθωμανικό επεκτατισμό(προσελκύοντάς τον έτσι στο ευρωατλαντικό στρατόπεδο),αλλά και σε άλλους, ”ελάσσονες” αντιπάλους. Οι Τούρκοι (παρά τα μυριάδες δικά τους προβλήματα,που σχετίζονται κυρίως με τη στρατηγική τους υπερεξάπλωση) φαίνεται πως έχουν μελετήσει άριστα αλλά και με τρόπο ωμά ρεαλιστικό τόσο τα δόγματα του Σουν Τσου,όσο και τις γενικότερες διεθνείς τάσεις της εποχής μας.Επιδιώκουν λοιπόν,αφενός μεν να απορροφήσουν τις ελληνικές νήσους του Αρχιπελάγους στην επικράτειά τους ως ”γαλάζιο έδαφος” (αντίστοιχες εξελίξεις-με διαφορετικούς βέβαια πρωταγωνιστές-υπάρχουν αυτή τη στιγμή στη Σινική Θάλασσα,στον Αρκτικό Κύκλο,αλλά και στον Ινδικό Ωκεανό),αφετέρου δε να κατορθώσουν να επικρατήσουν έναντι του Ελληνισμού στα μέτωπα του Αιγαίου,της Κύπρου και της Θράκης,χωρίς να χρειαστεί καν να πολεμήσουν (”η τελειότερη στρατηγική είναι να υποτάσσεις τον αντίπαλο χωρίς μάχη”-Σουν Τσου ,6ος αιώνας π.Χ.).
Οι αμερικανικές κινήσεις στην Ασία και ο νέος απομονωτισμός.
Με αφετηρία το 2012 , επί διοικήσεως Μπαράκ Ομπάμα, το αμερικανικό γεωπολιτικό ενδιαφέρον άρχισε σταδιακά να μετατοπίζεται προς την ευρύτερη περιοχή της Ασίας,με απώτερο σκοπό να περιορίσει και εν τέλει να συγκρατήσει την εκρηκτική άνοδο της Κίνας. Φυσικά η ίδια πολιτική συνεχίστηκε και από τη διοίκηση του Donald Trump, ο οποίος εφαρμόζοντας το δόγμα ”offshore balancing” στο πεδίο της αμερικανικής Υψηλής Στρατηγικής ,ενέτεινε τις προσπάθειες των ΗΠΑ για τον ”στραγγαλισμό” του κινεζικού Δράκου. Για να μπορέσουν να μειώσουν το (γεω-στρατηγικό και γεω-οικονομικό) κόστος και να αυξήσουν παράλληλα το δυνητικό αποτέλεσμα, οι Αμερικανοί υποβοήθησαν την κατακόρυφη άνοδο της στρατιωτικής ισχύος χωρών όπως η Ιαπωνία, η Νότιος Κορέα και η Αυστραλία, ενώ ταυτόχρονα μετακίνησαν στρατιωτικές δυνάμεις από περιοχές ενδιαφέροντος παρελθόντων ετών.Τέτοιες περιοχές ήσαν η Ανατολική Μεσόγειος ,η Ανατολική Ευρώπη,η Κεντρική Ασία και ο Περσικός Κόλπος.
Σε πρακτικό επίπεδο η νέα αρχιτεκτονική ασφαλείας που οι Αμερικανοί έχουν στο μυαλό τους, προωθεί την ιδέα της ”ανάθεσης έργου” σε ”υπεργολάβους” τρόπον τινά των αμερικανικών συμφερόντων ,οι οποίοι -ευλόγως- υπερεξοπλίζονται(ώστε να μπορέσουν να ανταποκριθούν στον νέο ρόλο που τους έχει ανατεθεί) και αναβαθμίζονται στο καθεστώς του προνομιακού συμμάχου. Έτσι οι ΗΠΑ επιτυγχάνουν να αντισταθμίσουν τη δική τους μειωμένη προβολή ισχύος και να αποφύγουν τον ”σκόπελο” της λεγομένης ”στρατηγικής υπερεξάπλωσης”. Το νέο αμερικανικό δόγμα ήδη εφαρμόζεται -με ενθαρρυντικά για τις ΗΠΑ αποτελέσματα-στην περιοχή της Μεσογείου,όπου η Γαλλική Δημοκρατία εμφανίζεται ως ηγέτιδα δύναμη συσπειρώνοντας γύρω της μια ομάδα χωρών,μεταξύ των οποίων η Ελλάδα, η Κύπρος, το Ισραήλ και οι αραβικές μοναρχίες του Περσικού Κόλπου-εξαιρουμένου του Κατάρ.Εφαρμόζεται επίσης και στη νότια Ασία,όπου οι Ηνωμένες Πολιτείες φιλοδοξούν να τοποθετήσουν την Ινδία ως σφήνα στα πλευρά της ”δυνάμει”ενοποιημένης Ευρασίας υπό την Κίνα, τη Ρωσία, το Ιράν,αλλά και από μια ελάσσονα ”Ενωμένη Ευρώπη” με επικεφαλής τη Γερμανία.Πρέπει βεβαίως να σημειώσουμε εμφατικά εδώ την αμφίθυμη(και ήδη αμφιλεγόμενη) στάση των Γερμανών,οι οποίοι εξακολουθούν μεν να ανήκουν τυπικά στο ευρωατλαντικό στρατόπεδο,αναπτύσσουν δε όλο και πιο στενές σχέσεις με τον Κόσμο της Ευρασίας ,είτε μέσω της ενεργειακής τους εξάρτησης από τη Ρωσική Ομοσπονδία (αγωγός Nord Stream 2),είτε μέσω της οικονομικής τους διείσδυσης στην περιοχή της Κεντρικής Ασίας έως τα κινεζικά σύνορα.
Πιθανότητες σύγκρουσης του διπόλου.
Μέσα σε όλον αυτόν τον κυκεώνα εξελίξεων η Ρωσία και η Κίνα συνεργάζονται στρατιωτικά μέσω του Συμφώνου της Σαγκάης. Τον Σεπτέμβριο του 2021 στο Σύμφωνο προσχώρησε και το Ιράν. Το Ιράν με τους πλούσιους ενεργειακούς του πόρους είναι απαραίτητο στην Κίνα,αλλά και η Κίνα είναι απαραίτητη στο Ιράν, όχι μόνο γιατί μπορεί να το στηρίξει οικονομικά σε περίπτωση νέων κυρώσεων εκ μέρους της Δύσης, αλλά και γιατί η ύπαρξη κινεζικών στρατιωτικών δυνάμεων σε βάσεις εντός του ιρανικού εδάφους μπορεί να αποτρέψει κάθε σκέψη του Ισραήλ για ανάληψη επιθετικών πρωτοβουλιών κατά της Τεχεράνης.
Ολόκληρο το δυτικό σύστημα ασφαλείας ανησυχεί ιδιαίτερα τόσο για την πιθανότητα κινεζικής επίθεσης στην Ταϊβάν,όσο και για την πιθανότητα μιας ρωσικής εισβολής στις αδύναμες Βαλτικές Δημοκρατίες. Και τα δύο σενάρια(πολύ περισσότερο δε ο συνδυασμός τους) θα ήσαν δυνητικά καταστροφικά για τα συμφέροντα και το κύρος των Ηνωμένων Πολιτειών και της Δύσης γενικότερα,καθώς οι δύο προαναφερόμενες περιοχές θα καταλαμβάνονταν πολύ πριν προλάβουν οι Αμερικανοί και το ΝΑΤΟ να κινητοποιηθούν.Ακριβώς γι αυτό η Δύση προετοιμάζεται και για ένα ενδεχόμενο ημι-πυρηνικό πλήγμα, με ειδικά διαμορφωμένα πυρομαχικά, ούτως ώστε να δημιουργηθεί τετελεσμένο το οποίο θα εμποδίσει την αλλαγή συνόρων και ταυτόχρονα δεν θα διαβεί το πυρηνικό ”κατώφλι”.
Το κυριότερο πρόβλημα βεβαίως και στο στρατιωτικό πεδίο(όπως και σε πολλά άλλα) είναι η ίδια η συλλογιστική της Δύσης ,η οποία επιμένει να θεωρεί τη Ρωσία ηττημένη(με το σκεπτικό ότι ηττήθηκε στον Ψυχρό Πόλεμο) και την Κίνα υποδεέστερη. Στην πραγματικότητα ο συνδυασμός των πυρηνικών μικρής ισχύος και των υπερηχητικών διηπειρωτικών βλημάτων, που μπορεί να προκαλέσει καταστροφή ”οιονεί” στρατηγικού πυρηνικού πλήγματος, είναι μια ικανότητα που την έχουν και οι ευρασιατικές δυνάμεις. Άλλωστε τα ανωτέρω οπλικά συστήματα οι Αμερικανοί-χρησιμοποιώντας προκλητικά δύο μέτρα και δύο σταθμά- τα έχουν εντάξει στην ίδια κατηγορία με τα κανονικά πυρηνικά όπλα και έχουν προειδοποιήσει πως, πιθανή χρήση τέτοιων όπλων από τους αντιπάλους τους, τους δίνει το δικαίωμα να απαντήσουν με απευθείας στρατηγικό πυρηνικό πλήγμα(δεν πρέπει να λησμονούμε επίσης πως,πριν από λίγα χρόνια, ο ίδιος ο Πρόεδρος Ομπάμα είχε απειλήσει ευθέως την Κίνα με συντριπτικά πυρηνικά πλήγματα ως απάντηση σε ενδεχόμενη μαζική κυβερνοεπίθεση).
Συνοψίζοντας λοιπόν όλα τα παραπάνω δεδομένα, και κυρίως την αστάθεια που η ίδια η Δύση επιμένει να δημιουργεί αλλάζοντας συνεχώς τους όρους του παιχνιδιού κατά το δοκούν, μόνο σε ένα συμπέρασμα μπορούμε να οδηγηθούμε. Ότι δηλαδή αυτός ο νέος Κόσμος-Κόσμος ταυτόχρονα διπολικός και πολυπολικός-είναι επίσης ένας Κόσμος εξαιρετικά ρευστός και επικίνδυνος, με την κάθε δευτερεύουσα περιφερειακή διένεξη να αποτελεί και μια θρυαλλίδα ικανή να μεταδώσει τη φωτιά σε ολόκληρο τον πλανήτη.
