Γράφει ο Αλέξανδρος Καρράς
Η ιστορία και ο χάρτης επιβεβαιώνουν κατ’ επανάληψη ότι η Κωνσταντινούπολη είναι τεράστιας γεωπολιτικής σημασίας. Αν το αντιληφθούμε αυτό μπορούμε να ερμηνεύσουμε και προβλέψουμε πολλά γεγονότα. Τα Στενά των Δαρδανελλίων καθορίζουν πάρα πολλά, όπως το εμπόριο μέσω θαλάσσης αλλά και λειτουργούν αποτρεπτικά για πολέμους με κατακτητικές βλέψεις.
Τα Στενά των Δαρδανελλίων αποτελούν τον σημαντικότερο ζωτικό χώρο της Χερσονήσου του Αίμου, επειδή δύο αρτηρίες που αποτελούν άξονες γεωστρατηγικής επιρροής διέρχονται από εκεί. Πρόκειται, πρώτον, για την χερσαία αρτηρία που φέρει άμεσα σε επικοινωνία την Ευρώπη με τη Μικρά Ασία και τη Μέση Ανατολή και, δεύτερον, την θαλάσσια αρτηρία η οποία ενώνει τον Εύξεινο Πόντο με το Αιγαίο και τη Μεσόγειο θάλασσα.
Η Συνθήκη του Μοντρέ υπεγράφη στις 20 Ιουλίου 1936 στην Ελβετία και ο έλεγχος των Στενών θα παρέμενε στην Τουρκία, όπως είχε συμφωνηθεί και στην Συνθήκη της Λωζάννη (1923). Τέθηκε σε ισχύ στις 9 Νοεμβρίου του 1936 και καταχωρήθηκε στην Κοινωνία των Εθνών στις 11 Δεκεμβρίου 1936.
Βάσει της συνθήκης του Μοντρέ (1936) η Τουρκία υποχρεούται να διατηρεί ανοιχτά τα Στενά των Δαρδανελίων και του Βοσπόρου με δωρεάν διέλευση εμπορικών πλοίων ημέρα και νύχτα με οποιαδήποτε σημαία και με οποιοδήποτε φορτίο (άρθρο 1). Εν καιρώ πολέμου στον οποίο η Τουρκία δεν εμπλέκεται τα εμπορικά πλοία με οποιαδήποτε σημαία επιβάλλεται να περνούν τα Στενά με πλήρη ελευθερία (άρθρο 4), ενώ εν καιρώ πολέμου στον οποίο η Τουρκία εμπλέκεται επιτρέπεται να περνούν τα πλοία των κρατών που δεν βρίσκονται σε πόλεμο με μαζί της (άρθρο 5). Βασικός όρος στην περίπτωση αυτή είναι να μην βοηθούν με κανένα τρόπο τον εχθρό της Τουρκίας.
Γίνεται ευκόλως αντιληπτό ότι η Τουρκία αποτελεί σημαντικό παράγοντα που επηρεάζει μέσω του ελέγχου των Στενών τους πάντες σε καιρό ειρήνης ή πολέμου.
Όταν ο Βοναπάρτης αρνήθηκε την Κωνσταντινούπολη στον τσάρο
Ο τσάρος Αλέξανδρος είχε ζητήσει από τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη να του παραχωρήσει τον Βόσπορο όταν οι δυο τους μοιράζονταν τον κόσμο. Ο Βοναπάρτης αρνήθηκε λέγοντας ότι η κατοχή της Κωνσταντινούπολης συνεπάγεται την κυριαρχία του κόσμου, όπως μας πληροφορεί ο Εμίλ Λούντβιχ. Ο Κωνσταντίνος Σάθας μας μεταφέρει επιπλέον πληροφορίες για το γεγονός αυτό διά στόματος Βοναπάρτη: «Θα μπορούσα να διαμοιράσω το Τουρκικό κράτος με τη Ρωσία διότι υπήρξε μεταξύ μας τέτοια σκέψη, αλλά η Κωνσταντινούπολη πάντοτε διέσωζε αυτό. Η πρωτεύουσα αυτή αποτελούσε πάντα την πέτρα του σκανδάλου». Δύο αυτοκράτορες δεν μπορούσαν να συμφωνήσουν ότι ο ένας εκ των δύο θα γινόταν ισχυρότερος κι έτσι ο Ναπολέων ήταν εκείνος που προτίμησε να συνεχίσει η αποδυναμωμένη Οθωμανική Αυτοκρατορία να έχει τον έλεγχο των Στενών και την Κωνσταντινούπολη.
Η ιστορία μας βοηθάει να καταλάβουμε και πολλά ακόμα σχετικά με τις σχέσεις Τουρκίας, Δύσης και Ρωσίας.
Ο Κριμαϊκός Πόλεμος
Όλοι έχουμε ακουστά τον Κριμαϊκό Πόλεμο και αυτές τις μέρες τον ακούμε συχνότατα από διάφορους αναλυτές. Αφορμή υπήρξε τότε μια διένεξη μεταξύ Καθολικών και Ορθοδόξων για τους Αγίους Τόπους και την κυριότητα του Παναγίου Τάφου στην Ιερουσαλήμ. Φυσικά το ζήτημα αυτό ήταν και πολιτικό, αφού οι Καθολικοί υποστηρίζονταν από τους Γάλλους κι οι Ορθόδοξοι από την Ρωσία που είχε ανακηρυχθεί προστάτιδά τους. Το 1852 η Γαλλία έλαβε σουλτανικό φιρμάνι που ικανοποιούσε τις επιδιώξεις των Καθολικών κι η ρωσική κυβέρνηση απέστειλε τελεσίγραφο στις 23 Απριλίου. Η Βρετανία κι η Γαλλία που φοβούνταν ότι η Ρωσία επιχειρούσε να αποκτήσει τον έλεγχο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δεν επιθυμούσαν να ενισχυθεί περισσότερο κι έτσι παρείχαν διπλωματική κάλυψη στους Οθωμανούς. Έχοντας τις πλάτες των δυτικών, οι Οθωμανοί απέρριψαν το ρωσικό τελεσίγραφο. Το φθινόπωρο οι Οθωμανοί κήρυξαν τον πόλεμο στην Ρωσία, αφού ένιωθαν ασφάλεια από την Δύση. Εξάλλου η Αυστρία κι η Πρωσία είχαν συμφωνήσει ουδετερότητα και θα επενέβαιναν μονάχα σε περίπτωση που οι Ρώσοι έμπαιναν στην Μολδαβία και την Βλαχία. Ο τσάρος Νικόλαος κήρυξε θρησκευτικό πόλεμο κι ο σουλτάνος τον ακολούθησε καλώντας τους μουσουλμάνους στον πόλεμο. Οι Οθωμανοί ηττήθηκαν στην ναυμαχία της Σινώπης. Τον Φεβρουάριο του 1854 οι Βρετανοί κι οι Γάλλοι φοβούμενοι την επέκταση της Ρωσίας σε πιθανή πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κήρυξαν τον πόλεμο στην Ρωσική Αυτοκρατορία. Η εξέλιξη του πολέμου βρήκε Ρωσία και συμμάχους να μάχονται στην Κριμαία χωρίς να υπάρχει αποτέλεσμα. Εν τέλει η Σεβαστούπολη έπεσε μετά από δωδεκάμηνη πολιορκία τον Σεπτέμβριο ου 1855 κι η Αυστρία παράτησε την ουδετερότητα. Αυτό έκανε την Ρωσία να σταματήσει τον πόλεμο τον Ιανουάριο του 1856. Με την Συνθήκη του Παρισιού του 1856 ορίστηκε να μην επιτρέπει η οθωμανική κυβέρνηση την διέλευση πολεμικών πλοίων από τα Στενά κι η Μαύρη Θάλασσα αποστρατικοποιήθηκε. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία έκτοτε αναγνωρίστηκε ως μέρο του συστήματος ισορροπίας δυνάμεων και κατέστη αναγκαία η εδαφική της ακεραιότητα.
Συμπεράσματα
Μέσα από τα ιστορικά γεγονότα γίνεται ευνόητο ότι για την Δύση η Τουρκία αποτελεί πάντα έναν σημαντικό παράγοντα που δεν επιτρέπει στην Ρωσία να επεκταθεί. Το πλεονέκτημα αυτό της Τουρκίας της παρέχει διπλωματική ισχύ έναντι της Δύσης λόγω του ελέγχου των Στενών. Επιπλέον γνωρίζει πολύ καλά ότι αν η Ρωσία της επιτεθεί, τότε θα έχει συμμάχους εναντίον της που θα τρέξουν να την ενισχύσουν για τα δικά τους συμφέροντα. Έτσι εξηγείται και το γιατί το 1952 η Ελλάδα κι η Τουρκία εισήχθησαν ταυτόχρονα στο ΝΑΤΟ. Η Τουρκία θα είναι πάντα το χαϊδεμένο παιδί της Δύσης και η Ελλάδα θα αδικείται πάντα στο διπλωματικό παιχνίδι έναντι της Τουρκίας. Η Ελλάδα θα πρέπει πάντα να ανέχεται τις απειλές των Τούρκων για να μην τολμάει να κουνηθεί προς την Ρωσία, αλλιώς οι δυτικοί αμέσως θα επιτρέψουν στην Τουρκία να επεκταθεί στα εδάφη μας.
Για τους λόγους αυτούς η Τουρκία δεν υπάρχει περίπτωση να συμμαχήσει με την Ρωσία, οπότε η Ελλάς δεν έχει να φοβάται κάτι τέτοιο. Οι Τούρκοι ξέρουν ότι η Δύση δεν θα της το επιτρέψει κι ότι η Ρωσία θα θελήσει την Πόλη για να αναζωπυρώσει την Ορθοδοξία. Αυτό εννοείται ότι θα αποδυναμώσει την γεωπολιτική ισχύ των Τούρκων.
Επιπλέον, συμμαχώντας η Τουρκία με την Ρωσία θέτει σε κίνδυνο την διατήρηση του ελέγχου των Στενών που την καθιστούν ρυθμιστικό κι υπολογίσιμο παράγοντα σε καιρούς ειρήνης ή πολέμου. Και γνωρίζουμε από την ιστορία, αλλά κι από την εξέλιξη των σύγχρονων γεγονότων ότι η εξωτερική πολιτική των Τούρκων δεν επιλέγει ποτέ να ρισκάρει και περιμένει να κινηθεί μόνο όταν έχει απόλυτη βεβαιότητα ότι δεν κινδυνεύει να χάσει κάτι. Με την παρούσα κατάσταση μονίμως ριγμένη θα είναι η Ελλάς και μάλιστα από τους δυτικούς «συμμάχους» της. Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι την εποχή του Κριμαϊκού Πολέμου που οι Έλληνες ξεσηκώθηκαν στην Ήπειρο και την Δυτική Μακεδονία, πιστεύοντας ότι είχε έρθει η ώρα για την ανασύσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και την ανακατάληψη της Πόλης, οι σύμμαχοι των Οθωμανών, η Βρετανία κι η Γαλλία, έκαναν απόβαση στον Πειραιά κι έθεσαν την χώρα μας υπό κατοχή μέχρι το 1857.
Εν κατακλείδι, η Ελλάς τίποτα δεν έχει να φοβάται από τον ρωσικό επεκτατισμό, παρά μόνο από την επιρροή της Δύσης και την προστασία που παρέχει στην Τουρκία έναντι της Ρωσίας. Αν η Ρωσία αλλάξει τον κόσμο, τότε η Ελλάς θα έχει την ευκαιρία να μεγαλώσει έχοντας αποτινάξει τον δυτικό ζυγό της. Ως τότε η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας θα καθίσταται αιχμάλωτη λόγω της γεωγραφίας.
