Ο Αλέξανδρος Καρράς μιλά για την έκδοση των Απάντων του Ίωνος Δραγούμη

Συνέντευξη του υπεύθυνου των εκδόσεων ΕΚΤΩΡ, Αλέξανδρου Καρρά, στον Κωνσταντίνο Κομνηνό για το Lastpoint.gr με θέμα την πρόσφατη έκδοση των πρώτων τεσσάρων τόμων των Απάντων του Ίωνος Δραγούμη από τον εκδοτικό του οίκο.

Πριν λίγους μήνες εξέδωσες τα άπαντα του Ίωνος Δραγούμη. Θα μπορούσες να μας ενημερώσεις για τον λόγο που σε παρακίνησε να πραγματοποιήσεις αυτή την έκδοση και τι το πρωτότυπο περιέχει αυτή η έκδοση σε σχέση με άλλες;

Ας ξεκινήσουμε από το προσωπικό κομμάτι. Ο Ίων Δραγούμης είναι μια προσωπικότητα του νέου Ελληνισμού που με εμπνέει η πολιτική και φιλοσοφική του σκέψη και, κυρίως, το πολιτικό του ήθος και οι αγώνες του για το έθνος των Ελλήνων. Τώρα, όσον αφορά το εκδοτικό κομμάτι, η ενασχόλησή μου με τη μελέτη των λογοτεχνικών του έργων, των ημερολογίων του, αλλά και η έρευνά μου σχετικά με την πολιτική του αρθρογραφία σε διάφορα έντυπα της εποχής, με βοήθησαν να διαπιστώσω ότι, 101 χρόνια μετά τον θάνατό του, ακόμα δε γνωρίζουμε τον πραγματικό πολιτικό Ίωνα Δραγούμη. Έτσι, λοιπόν, πήρα την απόφαση να καλύψω αυτό το τεράστιο κενό με μια υπερπλήρη σειρά τόμων που θα περιέχουν οτιδήποτε έχει γράψει ο Έλληνας διανοούμενος και πολιτικός.

Ποια είναι τα οφέλη που θεωρείς ότι θα αποκομίσει ο αναγνώστης μελετώντας τα γραπτά του Ίωνος Δραγούμη;

Αυτή τη στιγμή έχουν εκδοθεί οι πρώτοι τέσσερις τόμοι. Η σειρά των απάντων θα ολοκληρωθεί μέσα στο 2022 και θα είναι συνολικά οκτώ τόμοι. Οι πρώτοι δύο τόμοι περιέχουν τα λογοτεχνικά του έργα χωρισμένα σε εκείνα που δημοσιεύτηκαν όσο βρισκόταν εν ζωή και σε εκείνα που δημοσιεύθηκαν μετά το θάνατό του με επιμέλεια του αδερφού του. Ο τρίτος τόμος περιέχει την αρθρογραφία του σε περιοδικά και εφημερίδες από το 1903 έως και το 1920. Στη σειρά των απάντων περιέχονται και τόμοι με όσα έγραψαν άλλοι για αυτόν, πράγμα που καθιστά πιο ολοκληρωμένη την μελέτη της προσωπικότητάς του. Το έργο έχει δομηθεί με τέτοιο τρόπο ώστε ο αναγνώστης που επιθυμεί να γνωρίσει τη σκέψη του Δραγούμη να έχει ένα πλήρες υλικό, ένα αρχείο ουσιαστικά με το οποίο θα δύναται να ανατρέξει στην εκάστοτε χρονική περίοδο που τον ενδιαφέρει.

Όλα τα άρθρα και τα κείμενα έχουν ακριβή χρονολογική σειρά, ενώ διατηρείται η ορθογραφία του συγγραφέα και το πολυτονικό σύστημα.

Συνεπώς, για να απαντήσω στο ερώτημά σου, ο αναγνώστης μέσα από τα άρθρα και τα βιβλία του Δραγούμη θα γνωρίσει, όχι μόνο μια εξαιρετική πολιτική προσωπικότητα και έναν διανοούμενο του Ελληνισμού, αλλά και πολλά ιστορικά γεγονότα της εποχής του, την πολιτική της Ελλάδος κατά την περίοδο του Εθνικού Διχασμού και του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και τα προβλήματα που αντιμετώπιζε ο ελληνισμός που βρισκόταν ακόμα υπό οθωμανική κυριαρχία. Εξέχουσας σημασίας είναι όλη η αρθρογραφία του που ασκεί επιθετική κριτική στον Ελευθέριο Βενιζέλο κατά την περίοδο του Α’ ΠΠ και τα δύο υπομνήματα που έστειλε στη Συνδιάσκεψη της Ειρήνης στο Παρίσι το 1919. Αυτά τα δύο υπομνήματα είναι εξαιρετικής σημασίας και δίνουν απάντηση για τη δολοφονία του από τους βενιζελικούς.

Μπορούμε να πούμε ότι η αρθρογραφία του κατά την περίοδο του Α’ ΠΠ θα μπορούσε να αξιοποιηθεί και σαν ιστορική μελέτη, σαν ιστορική καταγραφή ή κι ως ιστορικό βιβλίο. Αξίζει να επισημάνω ότι ο Δραγούμης υπήρξε άριστος γνώσης της γεωπολιτικής που αφορούσε τα ελληνικά συμφέροντα κι αυτό γίνεται ευκόλως κατανοητό στους προγραμματικούς πολιτικούς του στοχασμούς και στην πλούσια αρθρογραφία που δημοσίευε εβδομαδιαίως με το περιοδικό του. Αναφέρω ως παράδειγμα ότι, ο Δραγούμης, είχε επισημάνει ήδη από το 1919 τον ιταλικό κίνδυνο επισημαίνοντας το δόγμα του «mare nostrum» (η θάλασσάς μας) των Ιταλών και την πρόθεσή τους να επιβάλουν την επιρροή τους στα Βαλκάνια. Το 1919 ο Μουσολίνι κι ο φασισμός δεν ήταν στην διακυβέρνηση του ιταλικού κράτους. Το 1940 όμως όλα αυτά τα βρήκαμε μπροστά μας. Αυτό είναι ένα πρώτης τάξεως μάθημα γεωπολιτικής: η ιδεολογία στην εσωτερική πολιτική ουδεμία σχέση έχει με την εξωτερική πολιτική. Η Ιταλία στόχευε να επεκταθεί προς τα Βαλκάνια, είτε με δημοκρατία είτε με φασισμό. Άλλωστε τα Δωδεκάνησα δεν τα είχε καταλάβει η φασιστική Ιταλία, αλλά το πολιτικό καθεστώς πριν από την φασιστική περίοδο.

Πως αντιλαμβάνεται κατά τη γνώμη σου ο Ίων Δραγούμης τον Εθνικισμό και ποιες ήταν οι προσωπικότητες που επηρέασαν την σκέψη του;

Οι προσωπικότητες που επηρέασαν τον Ίωνα Δραγούμη ήταν αναμφισβήτητα ο φίλος του Μωρίς Μπαρρές, τον οποίο είχε γνωρίσει από κοντά όταν τον ξενάγησε στην Αθήνα σε ηλικία περίπου 20 ετών. Σχετικά με αυτό έχει αφιερώσει ένα κεφάλαιο στο βιβλίο «Το μονοπάτι». Μια άλλη προσωπικότητα που τον επηρέασε ήταν ο Νίτσε και το βιβλίο «Τάδε έφη Ζαρατούστρα». Για τον Δραγούμη ο εθνικισμός είναι ενέργεια και κάθε ενεργητικός, δραστήριος και δημιουργικός άνθρωπος είναι εθνικιστής, ακόμα και αν δε το γνωρίζει. Θεωρούσε επίσης ότι τα έθνη είναι χρήσιμα γιατί δημιουργούν πολιτισμό κι ότι οι αγώνες υπέρ των εθνών εξελίσσουν τα άτομα. Το όραμα του Δραγούμη ήταν να απελευθερωθούν όλοι οι Έλληνες και τα εδάφη που βρίσκονταν ακόμα υπό οθωμανική κυριαρχία να ενσωματώνονταν με τον καιρό, μαζί φυσικά με τους εξωμερίτες Έλληνες, στο ελληνικό κράτος. Σε αυτό το κομμάτι είχε ως πρότυπό του την Ιταλία και τη Γερμανία που από πολλά κρατίδια πραγματοποίησαν και οι δύο την ένωση του έθνους τους σε ένα μεγάλο κράτος. «Τα έθνη πάνε πάντα κατά την ένωσή τους», έλεγε χαρακτηριστικά. Αυτός είναι κι ο λόγος που υποστήριζε ότι οι Έλληνες έπρεπε πρώτα να δημιουργήσουν το κράτος τους και έπειτα τον νέο ελληνικό πολιτισμό, ο οποίος θα βασιζόταν στην αρχαία και τη βυζαντινή περίοδο του Ελληνισμού. Σημαντικό είναι επίσης το ότι ήταν κατά του ιμπεριαλισμού.

Ως γνωστόν ο Ίων Δραγούμης ήταν μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του αντιβενιζελισμού. Ποιοι θεωρείς ήταν οι λόγοι μιας τέτοιας πολιτικής τοποθέτησης;

Στους Βαλκανικούς Πολέμους στράφηκε κατά του Βενιζέλου διότι πίστευε ότι με τον πόλεμο αυτόν ξυπνούσαν οι εθνικισμοί και των άλλων εθνών που βρίσκονταν κάτω από τον οθωμανικό ζυγό. Αυτό, κατά τον Δραγούμη, έφερνε αντιμέτωπη την Ελλάδα με τις εδαφικές διεκδικήσεις των Βουλγάρων, των Ρουμάνων και των άλλων λαών της Χερσονήσου του Αίμου. Πίστευε ότι όλοι αυτοί οι λαοί θα διεκδικούσαν εδάφη, τα οποία δικαιούνταν οι Έλληνες, για να δημιουργήσουν τα κράτη τους κι αυτό θα ήταν επιζήμιο για τον Ελληνισμό. Μπορεί να πει κανείς ότι ο Βενιζέλος δικαιώθηκε ενάντια στον Δραγούμη, όμως ας μην ξεχνάμε ότι η Θεσσαλονίκη παραδόθηκε στους Έλληνες οριακά κι η Βόρειος Ήπειρος έμεινε εκτός ελληνικού κράτους.

Εν συνεχεία, στον Α’ ΠΠ ήταν ακόμα πιο ενάντιος στον Ελευθέριο Βενιζέλο καθώς, επιθυμούσε μεν την είσοδο της Ελλάδος στον Α’ ΠΠ με την πλευρά της Αντάντ, αλλά όχι άνευ όρων και όχι καθ’ υπόδειξη των Αγγλογάλλων δε. Αυτό είχε προτείνει μάλιστα με τηλεγράφημά του στο ξέσπασμα του πολέμου προς τον ίδιο τον Βενιζέλο. Απεχθανόταν τον φανατισμό των βενιζελικών και τον τυχοδιωκτισμό του Βενιζέλου. Υποστήριζε τον βασιλιά Κωνσταντίνο, χωρίς ο ίδιος να είναι βασιλικός, ενάντια στη θέληση των Αγγλογάλλων και του Βενιζέλου να τον εκθρονίσουν. Κατηγορούσε τον Βενιζέλο ότι έβαλε τους Αγγλογάλλους στην εσωτερική πολιτική της χώρας καθιστώντας το ελληνικό κράτος προτεκτοράτο, ενώ διαμαρτυρόταν και για την λογοκρισία που είχε επιβάλει στον Τύπο. Συγκεκριμένα έλεγε ότι «o Βενιζέλος έκαμε έτσι ώστε η Ελλάδα να μην ανήκει πια στον εαυτό της, παρά να γίνει εξάρτημα, παράρτημα, πρακτορείο, υποκατάστημα, προτεκτοράτο της Γαλλίας και της Αγγλίας». Επίσης, κατηγορούσε το βενιζελισμό για τη δημιουργία του πελατειακού κράτους, για ρουσφέτια και διορισμούς υπαλλήλων στο δημόσιο με μόνο κριτήριο την υποστήριξη στο βενιζελικό κόμμα κι ότι για να στηριχθεί στην εξουσία ξόδευε αφειδώς το δημόσιο ταμείο για να δημιουργεί θέσεις εργασίας στο δημόσιο. Είναι χαρακτηριστική η καταγραφή του στο ημερολόγιό του το 1917:«Μα οι βενιζελικοί τι απόγιναν με το Βενιζέλο τους; Ρουφιάνοι των ξένων και παραδόπιστοι φαγάδες και υβριστές και ψεύτες και προστυχάνθρωποι».

Ενδεικτικά πρέπει να μιλήσω και για μια άγνωστη πρωτοβουλία του Δραγούμη να απελευθερώσει το Καστελόριζο και ολόκληρη την Δωδεκάνησο. Το 1912, όταν οι Ιταλοί έδιωχναν από τη Δωδεκάνησο τους Τούρκους, ο Δραγούμης έστειλε δύο πράκτορες στο Καστελόριζο, τον Σταύρο Λιάτη και τον αξιωματικό πεζικού Αλέξη Γαβαλιά, να οργανώσουν το Δωδεκανησιακό συνέδριο στην Πάτμο. Ο σκοπός ήταν να αυτονομηθεί η Δωδεκάνησος, ώστε να μην καταληφθεί από την Ιταλία. Ο Ίων έβαλε τον αδερφό του, Φίλιππο, να ζωγραφίσει το γραμματόσημο της ανεξάρτητης Δωδεκανήσου. Την 1η Ιουνίου του 1912, παρά την προδοσία του συνεδρίου, οι Δωδεκανήσιοι πρόφθασαν ν’ ανακηρύξουν την ανεξαρτησία κι ελληνικότητα των Δωδεκανήσων. Αυτό ακυρώθηκε από τον Βενιζέλο, ο οποίος έθεσε σε αργία τον Δραγούμη για αυτή του την πρωτοβουλία! Το 1928, όταν ο Βενιζέλος υπέγραψε στη Ρώμη σύμφωνο ελληνο-ιταλικής φιλίας δήλωσε ότι το δωδεκανησιακό ζήτημα δεν αφορά την Ελλάδα αλλά τον δωδεκανησιακό λαό και τους Ιταλούς!

Η σκέψη του Ίωνος Δραγούμη πόσο επίκαιρη θεωρείς ότι είναι στις ημέρες μας και γενικότερα τι μπορεί να μας διδάξει;

Ο Ίων Δραγούμης πέτυχε να γίνει ωραίο δείγμα Έλληνος. Αυτό είναι ένα άριστο πρότυπο για την εποχή μας και για κάθε εποχή. Οι προτάσεις του για την αποκέντρωση και την αποσυγκέντρωση του διοικητικού μας συστήματος, οι ιδέες του για τον κοινοτισμό, την τοπική αυτοδιοίκηση, το εκπαιδευτικό μας σύστημα, καθώς και η εναντίωσή του στη δυτικοδουλία και την ξενομανία παραμένουν, δυστυχώς, εξαιρετικά επίκαιρα στις μέρες μας 101 χρόνια μετά τη δολοφονία του από τους βενιζελικούς, όπως κι η απέχθειά του για την μικροπολιτική, το πελατειακό κράτος και τα ρουσφέτια. Εις ό,τι αφορά την εξωτερική πολιτική ήταν πάντοτε κατήγορος της υποχωρητικότητας κι αυτό είναι επίσης κάτι που παραμένει επίκαιρο. Ο Δραγούμης δεν ήταν σε τίποτα φανατικός και γι’ αυτό υπήρξε ένα ανοικτό πνεύμα, ξεκάθαρα πολυσυλλεκτικό, πολυσύνθετο και αδογμάτιστο. Δεν τον ενδιέφερε σε ποιο πολιτικό δόγμα μπορεί να ανήκει μια ιδέα, παρά μόνο αν η ιδέα αυτή είναι σωστή και χρήσιμη. Η ενασχόλησή του με την πολιτική δεν είχε στοιχεία ιδιοτέλειας και τυχοδιωκτισμού, άλλωστε σιχαινόταν την ελλαδική πολιτική, όπως ο ίδιος έλεγε. Μένει ένα ερώτημα όμως για την εποχή μας: Χωράνε άνθρωποι του ήθους ενός Δραγούμη στην πολιτική της Ελλάδος το 2021; Η απάντηση δεν είναι ευχάριστη. Η πολιτική στην Ελλάδα διατηρεί ακόμα τα χαρακτηριστικά της βενιζελικής πολιτικής. Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν πόσο επίκαιρη και απαραίτητη είναι η σκέψη του Δραγούμη στις δύσκολες ημέρες που διανύουμε ως έθνος.

Την σειρά «Άπαντα Ίωνος Δραγούμη» μπορείτε να την παραγγείλετε από το ηλεκτρονικό κατάστημα hectorbooks.gr ή τηλεφωνικά στο 6945 951077 ή να την αναζητήσετε στα βιβλιοπωλεία.