Γράφει ο Παύλος Σ.
Στις 8 Ιουλίου του 2022 ο Shinzo Abe δολοφονήθηκε, από έναν Ιάπωνα πολίτη με ένα αυτοσχέδιο όπλο, την ώρα που έδινε μία προεκλογική ομιλία στην πόλη Nara. Ο Abe υπήρξε ο πρωθυπουργός που κατείχε το αξίωμα για το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στην ιστορία της Ιαπωνίας (αρχικά από το 2006 μέχρι το 2007 και μετά ξανά από το 2012 μέχρι το 2020) ως πρόεδρος του Φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος.
Ο Abe καταγόταν από μία εύπορη οικογένεια της Ιαπωνίας και ο πατέρας του υπήρξε βουλευτής και υπουργός σε διάφορα υπουργεία. Στην φιλοσοφία του ενώ κυριαρχούσε ένας δημοκρατικός εθνοκεντρικός συντηρητισμός υπήρχαν και σημαντικές τάσεις μεταρρύθμισης σε τομείς της ιαπωνικής πολιτικής, όπως στην οικονομία και την γεωπολιτική. Πολλά μπορεί να πει κανείς για αυτόν, για την προσπάθεια του να αντιμετωπίσει την υπογεννητικότητα της Ιαπωνίας ή για τις τροποποιήσεις που προσπάθησε να κάνει (αλλά απέτυχε) στο Σύνταγμα της χώρας του σχετικά με τις δυνατότητες και το μέγεθος του ιαπωνικού στρατού. Κείμενα ολόκληρα μπορεί να γράψει για την ενίσχυση της Ιαπωνικής επιρροής στον Ειρηνικό και Ινδικό ωκεανό ως αντίβαρο στην επεκτατική πολιτική της Κίνας, όμως στο παρόν άρθρο θα αρκεστώ στην σύντομη ανάλυση της οικονομικής πολιτικής που εφάρμοσε από το 2012 και μετά, τα λεγόμενα Abenomics.
Abenomics στην θεωρία
Η οικονομία της Ιαπωνίας χτυπήθηκε άσχημα από δύο κρίσεις την δεκαετία του ’90 που της δημιούργησαν μακροχρόνια προβλήματα αντιπληθωρισμού αλλά ακόμη και αρνητικού πληθωρισμού. Η πρώτη μεγάλη κρίση ήταν αυτή της φούσκας των ακινήτων που έσκασε το 1992 και η δεύτερη η οικονομική κρίση της νοτιοανατολικής Ασίας το 1996. Η Κεντρική Τράπεζα της Ιαπωνίας για να καταπολεμήσει την συνεχή μείωση του πληθωρισμού άσκησε αυτόνομη νομισματική χαλάρωση, όπως επιβάλλεται από την οικονομική θεωρία, φτάνοντας όμως κάποια στιγμή στο Μηδενικό Κατώτατο Όριο. Αυτό σημαίνει ότι η συνεχής πολιτική μείωσης του βασικού επιτοκίου, με στόχο την ενίσχυση της ζήτησης στην αγορά και την αύξηση του πληθωρισμού, είχε αποτύχει και με το επιτόκιο πλέον στο μηδέν ήταν αδύνατο να συνεχιστεί. Όταν μία οικονομία βρίσκεται στο Μηδενικό Κατώτατο Όριο η λειτουργία διόρθωσης της αγοράς δεν υφίσταται πλέον και χρειάζεται να ασκηθεί μη-συμβατική νομισματική πολιτική. Αυτό ακριβώς έκανε με την επανεκλογή του και ο Abe το 2012.
Η οικονομική πολιτική του ακολουθούσε τρία «βέλη» δηλαδή τρεις πυλώνες με στόχο την αναζωογόνηση της Ιαπωνικής οικονομίας και την ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας που είχε χάσει τις περασμένες δεκαετίες.
1ο βέλος: Νομισματική Πολιτική
Το πρώτο πρόβλημα που επέλεξε να λύσει ο Abe ήταν του πληθωρισμού, και χωρίς την επιλογή μείωσης των επιτοκίων έπρεπε να δράσει με δημιουργικότητα. Απαίτησε από τον διοικητή της κεντρικής τράπεζας να δεσμευτεί να αυξήσει τον πληθωρισμό-στόχο στο 2%, αυτός αρνήθηκε και παραιτήθηκε και ο Abe διόρισε τον Haruhiko Kuroda που δέχτηκε να το κάνει. Έπειτα, υπέδειξε την κεντρική τράπεζα να συμμετάσχει σε ένα τεράστιο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης, δηλαδή την αγορά περιουσιακών στοιχείων. Η διαφορά με την, ανεπιτυχής, ποσοτική χαλάρωση που συνέβαινε τα τελευταία χρόνια ήταν ότι πλέον δεν θα αγόραζε βραχυπρόθεσμα κρατικά ομόλογα αλλά μακροπρόθεσμα ομόλογα πχ ιδιωτικά χρεόγραφα από εταιρείες επενδύσεων σε ακίνητα.
Αυτές οι δύο πολιτικές θα είχαν ως αποτέλεσμα, την αύξηση του πληθωρισμού μέσα από την αύξηση της ρευστότητας και την αύξηση του προσδοκώμενου πληθωρισμού.
Το παραπάνω διάγραμμα είναι για τους πιο εξοικειωμένους με την οικονομική επιστήμη όπως και για τους λάτρεις της διαγραμματικής απεικόνισης των γεγονότων. Το σημείο 1 είναι το αρχικό σημείο της οικονομίας, με πληθωρισμό π1 και προϊόν Υ1. Οι καμπύλες ζήτησης και προσφοράς της αγοράς είναι η AD1 και η ΑS1 αντίστοιχα. Οι κυβερνητικές επιλογές θα έχουν ως αποτέλεσμα να μειωθούν οι χρηματοπιστωτικές τριβές μέσω της ποσοτικής χαλάρωσης και η ζήτηση να αυξηθεί, με την νέα καμπύλη ζήτησης να είναι η AD2. Έπειτα, η αύξηση του αναμενόμενου πληθωρισμού θα μετατοπίσει την AS1 προς τα πάνω, δηλαδή θα αυξηθεί η προσφορά. Αυτές οι δύο κινήσεις θα φέρουν την οικονομία σε νέα ισορροπία μακροχρόνια στο σημείο 2 με αυξημένο πληθωρισμό και προϊόν.
2ο βέλος: Δημοσιονομική Πολιτική
Το δεύτερο βέλος της οικονομικής πολιτικής του Abe αφορούσε ένα μεγάλο πακέτο οικονομικής στήριξης με στόχο την ενίσχυση μικρών επιχειρήσεων και της επιχειρηματικότητας. Ακόμα θα συμπεριελάμβανε την διεκπεραίωση δημοσίων έργων και την αύξηση των αμυντικών δαπανών της χώρας.
Μία τέτοιου μεγέθους κρατική επέμβαση στην οικονομία θα επιβάρυνε σημαντικά τον κρατικό προϋπολογισμό, διογκώνοντας το ήδη μεγάλο χρέος του κράτους. Έτσι, ένα μέρος του κόμματος του Abe, το οποίο στήριζε πολιτικές λιτότητας, θα τον υποχρεώσει να αυξήσει το φόρο κατανάλωσης στο 8% με την αιτιολόγηση ότι τα αυξημένα φορολογικά έσοδα θα ισορροπούσαν τον προϋπολογισμό. Η επιλογή αυτή θα είχε καταστροφικές συνέπειες για τα Abenomics. Η νέα αύξηση του φόρου μείωσε την ζήτηση στην αγορά σε τέτοιο επίπεδο που αναιρούσε πολλές από τις επιτυχίες των υπόλοιπων μεταρρυθμίσεων. Μάλιστα, ο φόρος επηρέασε την ζήτηση σε βαθμό όπου η Κεντρική Τράπεζα θα υποχρεωθεί να επεκτείνει το ήδη τεράστιο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης για να φτάσει πιο κοντά στον πληθωρισμό-στόχο του 2%.
Αυτή είναι μία χαρακτηριστική περίπτωση σύγκρουσης αντιλήψεων σχετικά με την οικονομική πολιτική αλλά και μία ιστορική επιβεβαίωση της οικονομικής θεωρίας και των αντίρροπων δυνάμεων που την απαρτίζουν.
3ο βέλος: Απελευθέρωση της αγοράς
Το τρίτο βέλος ήταν και το πιο περίπλοκο και αυτό που θα έπαιρνε τον περισσότερο καιρό για να επιτευχθεί. Ήταν μία προσπάθεια περαιτέρω απελευθέρωσης της αγοράς, ειδικότερα σε τομείς που η Ιαπωνία είχε χάσει την ανταγωνιστικότητα της. Το πλάνο συμπεριελάμβανε μεταρρυθμίσεις στην γεωργία, στην υγεία και την ενέργεια.
Στο βέλος αυτό περιλαμβάνεται και η προσπάθεια του να ενισχύσει την γυναικεία παρουσία σε υψηλότερες θέσεις στους επιχειρηματικούς κύκλους αλλά και την γενικότερη ένταξη περισσότερων γυναικών στην αγορά εργασίας. Ο στόχος της κίνησης αυτής ήταν η αύξηση του ΑΕΠ και η καταπολέμηση της υπογεννητικότητας.
Ο Abe δεν αρκέστηκε μόνο στις εγχώριες μεταρρυθμίσεις, υπογράφοντας μια σειρά διεθνών συμφωνιών που στόχευαν στην απελευθέρωση του εμπορίου και σε μείωση των δασμών. Η σημαντικότερη από αυτές ήταν το Σύμφωνο Συνεργασίας των Δύο Πλευρών του Ειρηνικού, το οποίο δεν τέθηκε σε εφαρμογή μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ το 2017 αλλά το 2018 υπογράφηκε εκ νέου από τα υπόλοιπα μέλη με αρκετές τροποποιήσεις.
Αποτελέσματα των Abenomics
Το αν η οικονομική πολιτική του Abe ήταν επιτυχής είναι κάτι που δύσκολα μπορεί να απαντηθεί. Κατάφερε να αντιμετωπίσει τον αντιπληθωρισμό και να αυξήσει το ΑΕΠ της χώρας όχι όμως στο βαθμό που στόχευε. Επίσης σε στιγμές διεθνούς κρίσης, όπως αυτή της κόβιντ, τα αποτελέσματα των Abenomics έγιναν ακόμη λιγότερο αισθητά ή είχαν σχεδόν εξαφανιστεί. Ο διάδοχος του Abe, μετά την παραίτηση του το 2020, Yoshihide Suga δεσμεύτηκε πως θα συνεχίσει την ίδια οικονομική πολιτική με τον προκάτοχο του.
Όπως και να έχουν τα πράγματα, η οικονομική πολιτική του Abe ήταν εξαιρετικά σημαντική για την επιστήμη των οικονομικών και ανέδειξε νέους τρόπους διαχείρισης μελλοντικών κρίσεων, αντίστοιχων με αυτών που αντιμετώπιζε η Ιαπωνία.
Επίλογος
Ο βιολογικός θάνατος του Shinzo Abe μπορεί να έχει επέλθει αλλά ο ίδιος θα συνεχίζει να ζει αιώνια μέσα από το έργο του, που τελείωσε άδοξα με έναν βίαιο τρόπο. Θα συνεχίσει να ζει μέσα στα οικονομικά συγγράμματα και άρθρα για τις γενναίες οικονομικές του μεταρρυθμίσεις. Θα ζει στα βιβλία ιστορίας της Ιαπωνίας ως η σημαντικότερη προσωπικότητα της χώρας τις τελευταίες δεκαετίες. Θα ζει στην μνήμη όλων των ανθρώπων που αγωνίζονται για την συντήρηση των εθνικών κοινοτήτων και την προστασία της εθνικής παράδοσης. Η παρακαταθήκη του είναι αυτή που θα τον διατηρήσει ζωντανό για αιώνες μετά τον βιολογικό του θάνατο, και η πνευματική αθανασία αυτή είναι ίσως το σπουδαιότερο επίτευγμα για έναν άνθρωπο.
