Ο Jose Antonio Primo de Rivera ήταν ο δημιουργός και αρχηγός της «Ισπανικής Φάλαγγας», ενός κινήματος που αποτέλεσε την ισπανική εκδοχή του Φασισμού κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου. Ο Jose Antonio εμπνεύστηκε το κίνημα και την ιδεολογική του κατεύθυνση από την «Πορεία στη Ρώμη» του Μπενίτο Μουσολίνι. Αίτημα του κινήματος ήταν η επιστροφή στην Παράδοση, η διαφύλαξη της χριστιανικής παράδοσης της Ισπανίας, η εθνική ενότητα και η δημιουργία ενός συντεχνιακού κράτους. Συγκεκριμένα έλεγε τα εξής για τον Φασισμό και την «Ισπανική Φάλαγγα» τον Μάρτιο του 1934: «Ας μας λένε ότι μιμούμαστε τους Φασίστες. Εξάλλου, μέσα στον Φασισμό όπως και σε όλα τα κινήματα κάθε εποχής μπορεί κανείς να βρει κάτω από τα τοπικά χαρακτηριστικά ορισμένα επαναλαμβανόμενα στοιχεία τα οποία είναι πατρογονική κληρονομιά κάθε ανθρώπινου νου και που είναι τα ίδια παντού.»
Τον Ιούνιο του 1934 υποστήριξε δημοσίως την άποψη ότι κανείς δεν παράτησε την άνετη ζωή και τη δημιουργική εργασία για να μιμηθεί τους Φασίστες υψώνοντας τη δεξιά χείρα και δήλωσε: «Συμπεριφερόμαστε με αυτόν τον τρόπο επειδή η γενιά μας, που ίσως να της μένουν ακόμα τριάντα ή σαράντα χρόνια ζωής, αρνείται να παραιτηθεί και πάλι απ’ τη ζωή μέσα στον στενό περιορισμό που της επιβάλει η έλλειψη ιστορικού σκοπού από τη μία και η έλλειψη κοινωνικής δικαιοσύνης από την άλλη.» Όπως δήλωνε ο Μουσολίνι, έτσι κι ο Ριβέρα υποστήριζε ότι το κίνημά του ήταν στην πραγματικότητα ένα αντικόμμα, ενάντια στην Δεξιά και την Αριστερά όπου ουσιαστικά συνένωνε τις δύο έννοιες και τα υποτιθέμενα αιτήματά τους:
«Το κίνημα που ιδρύθηκε σήμερα, που δεν δηλώνει υποταγή σε κανένα κόμμα αλλά είναι ένα κίνημα, θα μπορούσαμε να πούμε αντικόμμα, που δεν ανήκει ούτε στη Δεξιά ούτε στην Αριστερά· γιατί ουσιαστικά η Δεξιά υποστηρίζει τη διατήρηση μιας οικονομικής δομής, παρ’ όλο που είναι άδικη, ενώ η Αριστερά υποστηρίζει την προσπάθεια υπονόμευσης αυτής της οικονομικής δομής, ακόμα και αν αυτή η υπονόμευση συνεπάγεται την καταστροφή πολλών άξιων πραγμάτων. Όλα αυτά λοιπόν τα ενδύουν και τα δυο στρατόπεδα με έναν αριθμό πνευματικών εννοιών. Εμείς θέλουμε όλοι όσοι μας ακούνε με καλή πίστη να ξέρουν ότι υπάρχει χώρος για όλες αυτές τις πνευματικές έννοιες μέσα στο κίνημά μας, αλλά το κίνημά μας σε καμία περίπτωση δεν θα προσδέσει τη μοίρα του στα συμφέροντα ομάδων ή τάξεων που αποτελούν τη βάση του επιφανειακού διαχωρισμού της Δεξιάς και της Αριστεράς.»
Στις 26 Απριλίου του 1934 θα δημοσιεύσει το «Μανιφέστο προς τον Ισπανικό Λαό» και μεταξύ άλλων θα αναφέρει:
«Ισπανοί συμπατριώτες! Κάτω η Βουλή και ο άθλιος πολιτικαντισμός. Κάτω η Αριστερά και η Δεξιά. Κάτω ο κεφαλαιοκρατικός εγωισμός και η προλεταριακή απειθαρχία. Είναι καιρός μια δυνατή, ενωμένη και αποφασισμένη Ισπανία να ανακτήσει τον έλεγχο του σπουδαίου πεπρωμένου της. Γι’ αυτό εμείς της Ισπανικής Φάλαγγας της J.O.N.S., που θέλουμε να το δούμε αυτό να πραγματοποιείται, κάνουμε έκκληση σε όλους εσάς – φοιτητές, αγρότες και εργάτες, όλοι εσείς που είστε νέοι στο σώμα και στη ψυχή – να αψηφήσετε τις σειρήνες του μίσους που προέρχονται από την Αριστερά και αυτές του εγωισμού και της νωθρότητας που προέρχονται από τη Δεξιά· αντ’ αυτού συγκεντρωθείτε κάτω από το λάβαρό μας, που είναι το απελευθερωτικό λάβαρο της Εθνικής Συνδικαλιστικής Επανάστασης.»
Τον Ιανουάριο του 1935 θα στραφεί και πάλι κατά της Δεξιάς και της Αριστεράς προτρέποντας σε επανάσταση για μια εθνική αναγέννηση και κοινωνική δικαιοσύνη:
«Ας μην στραφούμε προς τη Δεξιά, η οποία για χάρη προτιμήσεως μιας πολιτικής αρχιτεκτονικής ξεχνά την πείνα των μαζών, ούτε προς την Αριστερά, που στην προσπάθεια να λυτρώσει τις μάζες τις οδηγεί μακριά από το εθνικό πεπρωμένο τους. Θέλουμε να ανακτήσουμε ένα μοναδικό εθνικό πεπρωμένο και μια βαθύτατη κοινωνική δικαιοσύνη, δυο πράγματα που είναι αδιαχώριστα το ένα από το άλλο. Και αφού πέσαμε πάνω σε εμπόδια που αντιστέκονται στην εκπλήρωση αυτού του σκοπού, είμαστε αποφασισμένοι επαναστάτες για να τα καταστρέψουμε.»
Τον Νοέμβριο του 1935 έθεσε την εθνικότητα πάνω από τον όρο «εθνικισμός» αρνούμενος την ταυτότητα του εθνικιστή, αλλά υπερασπιζόμενος την ισπανική, την εθνική ταυτότητα και θεωρώντας τον σωβινισμό μια ανοησία. :
«Η πατρίδα δεν είναι το πνευματικό μας κέντρο επειδή είναι δική μας, επειδή είναι δικό μας σώμα, αλλά επειδή είχαμε την ασύγκριτα καλή τύχη να γεννηθούμε σε μια πατρίδα που ονομάζεται Ισπανία, επειδή θέλουμε να συμμετάσχουμε στο πεπρωμένο της Ισπανίας. Και αυτό δεν σημαίνει ότι είμαστε εθνικιστές, γιατί το να είσαι εθνικιστής είναι καθαρή τρέλα· σημαίνει να εμβολιάζουμε τις βαθύτερες πνευματικές δυνατότητες πάνω σε έναν φυσικό παράγοντα, μια απλή φυσική περίσταση. Δεν είμαστε εθνικιστές, διότι ο εθνικισμός είναι η ατομικότητα του κάθε λαού. Όπως σας είπα σε κάποια άλλη περίσταση στη Σαλαμάνκα, είμαστε Ισπανοί, και αυτό είναι ένα από τα λίγα αξιόλογα πράγματα για να ζει κανείς σ’ αυτόν τον κόσμο.»
Αιτία παρακμής της Ισπανίας θεωρούσε την πάλη των τάξεων και τον κομματικό διαχωρισμό του λαού. Έθεσε την ορθή άποψη ότι ο Φασισμός είναι ενότητα και αγάπη: «Πάντοτε οι ΦΑΣΚΕΣ ή η ΦΑΛΑΓΓΑ σημαίνουν ενότητα, δραστήρια και αδελφική συνεργασία, αγάπη. Η Ισπανική Φάλαγγα, φλεγόμενη από αγάπη, εξασφαλισμένη μέσα στην πίστη της, θα κατακτήσει την Ισπανία για την Ισπανία υπό τον ήχο των στρατιωτικών εμβατηρίων.»
Αποκαλούσε τη Δεξιά το ίδιο υλιστική με την Αριστερά και τον υποτιθέμενο πατριωτισμό της εντελώς υποκριτικό, διότι ανέκαθεν αδιαφορούσε για την κοινωνική δικαιοσύνη των κατώτερων τάξεων και αγωνιζόταν μόνο για τη διασφάλιση των συμφερόντων της ανώτερης τάξης, στην οποία ανήκει η ίδια. Συγκεκριμένα έλεγε:
«Οι δεξιοί δηλώνουν υποταγή σε αυτό που είναι σπουδαίο και ευγενές: στην πατρίδα, στην παράδοση, στην αρχή … δεν είναι όμως αυθεντικότεροι εθνικιστές από τους αριστερούς. Αν ταυτίζονταν πραγματικά με το έθνος, αν τα μεγάλα λόγια τους δεν κάλυπταν κάποιο ταξικό συμφέρον, δεν θα έσπευδαν να υπερασπιστούν τις άδικες οικονομικές θέσεις. Προς το παρόν, η Ισπανία είναι μια αρκετά φτωχή χώρα. Αν η ζωή του μέσου Ισπανού πρόκειται να φτάσει στο επίπεδο της ανθρώπινης ευπρέπειας, θα πρέπει να κάνουν θυσίες εκείνοι που προτιμήθηκαν από την Τύχη. Αν η Δεξιά (που έχει την υποστήριξη όλων εκείνων που έχουν αυτό το προνόμιο) ήταν πραγματικά διαποτισμένοι από την αίσθηση της εθνικής ομοψυχίας, οι δεξιοί θα μοιράζονταν μέχρι τώρα τη δύσκολη μοίρα ολόκληρου του λαού, θυσιάζοντας τα υλικά πλεονεκτήματά τους. Αυτό θα τους έδινε πράγματι την ηθική εξουσία να εμφανίζονται ως υπερασπιστές των υψηλών πνευματικών αξιών. Όσο όμως συνεχίζουν να πολεμάνε με νύχια και με δόντια για την υπεράσπιση των ταξικών συμφερόντων τους, ο πατριωτισμός τους θα ακούγεται κούφιος· θα είναι το ίδιο υλιστές όσο και κάθε αντιπρόσωπος του Μαρξισμού.»
Όπως σε όλα τα φασιστικά κινήματα του Μεσοπολέμου, έτσι και στην Ισπανική Φάλαγγα γινόταν σύνθεση δεξιών και αριστερών αιτημάτων – θεωριών που δεν υλοποιούνταν ποτέ από τις παρατάξεις που τα ευαγγελίζονταν. Μια θεωρητική σύνθεση που ουσιαστικά έφερε τη Φασιστική θεωρία, μιλώντας με κοινοβουλευτικούς όρους, στη θέση Κέντρο κι όχι στα Άκρα της Αριστεράς ή της Δεξιάς. Ο Jose Antonio ήταν ένας από τους ευγενέστερους εκφραστές αυτής της ιδεολογικής κατεύθυνσης ενάντια στην υποκρισία των Μαρξιστών και των Δεξιών. Δολοφονήθηκε στις 20 Νοεμβρίου του 1936 μετά από λαϊκό δικαστήριο αναρχοαριστερών. Ο Ισπανικός Εμφύλιος μόλις είχε αρχίσει. Στην πολιτική του διαθήκη έγραψε: «Επιθυμώ να ταφώ σύμφωνα με το τελετουργικό της Ρωμαιοκαθολικής Αποστολικής πίστης που δηλώνω, σε καθαγιασμένο χώρο και υπό την προστασία του Πανάγιου Σταυρού.»
Αλέξανδρος Καρράς
